Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Perseus.
The word nov��m could not be parsed. Trying a normal dictionary lookup:
No entries found. Showing closest matches:
Cōmum, i, n., = Κῶμον,
- I. a considerable town in Gallia Transpadana, the birthplace of the younger Pliny, now Como, Liv. 33, 36, 14; Plin. Ep. 1, 3, 1; Just. 20, 5, 8; Plin. 3, 17, 21, § 124; rebuilt by Caesar; hence also called Novum Comum (Νεόκωμον), Suet. Caes. 28.
Hence,
- II. Cōmensis, e, adj., of or pertaining to Comum: ager, Liv. 33, 36, 9.
Absol.: in Comensi, Plin. 2, 103, 106, § 232.
Subst.: Cōmenses, ium, m., the inhabitants of Comum, Liv. 33, 36, 9; and id. 33, 37, 10; and, acc. to the later ap pel., Nŏvŏcōmensis, Cic. Fam. 13, 35, 1.
Nebiodūnum (Noviodūnum), i, n., a city of Lower Mœsia, Cod. Th. 10, 21, 1.
nŏvācŭla, ae, f. [novo],
- I. a sharp knife.
- A. Lit.: cutem raporum novaculā decerpere, Col. 12, 56, 1; Plin. 22, 23, 47, § 99.
- B. Esp.
- 1. A razor: ut ex novaculā comperistis, tonsor est, Petr. 103: aream (capitis) novaculā radere, Cels. 6, 4: nudare caput, Mart. 2, 66, 7: secare fauces, Suet. Calig. 23; Plin. 29, 6, 34, § 107: Tarquinius dixit, se cogitāsse, cotem novaculā posse praecidi, Cic. Div. 1, 17, 32; cf. Liv. 1, 36; Val. Max. 1, 4, 1.
- 2. A dagger: stringitur in densā nec caeca novacula turbā, Mart. 7, 61, 7.
- II. Transf., the name of a fish, otherwise unknown, Plin. 32, 2, 5, § 14.
nŏvālis, e, adj. [novus], in agriculture,
- I. that is ploughed anew or for the first time: ager restibilis, qui restituitur ac reseritur quotquot annis: contra qui intermittitur, a novando novalis, Varr. L. L. 5, § 39 Müll.; cf. id. ib. 6, § 59; Paul. ex Fest. p. 174 Müll.
Hence,
- II. Subst.: nŏvālis, is, f. (sc. terra), and nŏvāle, is, n. (sc. solum).
- 1. Fallow land: alternis idem tonsas cessare novales, Verg. G. 1, 71: quae numquam vacuo solita est cessare novali … se nescit humus, Ov. P. 1, 4, 13; Pall. 1, 6; 2, 10: novale est, quod alternis annis seritur, Plin. 18, 19, 49, § 176; Col. 2, 2, 14: pabula fesso praebere novali, id. poët. 10, 84.
- 2. A field that has been ploughed for the first time: talis fere est in novalibus, caesā vetere silvā, Plin. 17, 5, 3, § 39; Dig. 47, 21, 3: novalis (dicitur), ubi fuit satum antequam secunda aratione renovetur, Varr. R. R. 1, 29, 1.
Hence,
- B. Transf.
- 1. Unploughed land, meadow-land: ille subacto et puro solo gaudet, hic novali graminosoque gaudet, Col. 6, praef. 1.
- 2. A cultivated field (poet.): impius haec tam culta novalia miles habebit? Verg. E. 1, 71: dira novalia Cadmi, Stat. Th. 3, 644.
- 3. The standing crops: nec prius inde domum quam tota novalia saevos In ventres abeant (boum), Juv. 14, 148.
nŏvāmen, ĭnis, n. [novo], an innovation (post-class.), Tert. adv. Marc. 1, 20.
‡ Novānensis vīcus, a village on the Via Appia, not far from Calatia, Inscr. Marin. Fratr. Arv. p. 390.
‡ Nŏvāni, ōrum, m. [novus], colonists, immigrants, new residents, Inscr. Orell. 101; Inscr. Grut. 1022, 12.
Nŏvātĭāni, ōrum, m., the followers of Novatius of Carthage, Novatians, a sect of Christians, Lact. 4, 30, 10; Cod. 16, 5, 59 al.
Nŏvātilla, ae, f., a niece of Seneca the philosopher, Sen. Cons. ad Helv. 18, 7.
nŏvātĭo, ōnis, f. [novo], a renewing, renovation (post-class.).
- I. Lit., Tert. adv. Marc. 4, 1: pudendorum, i. e. shaving, Arn. 5, 182.
- II. Transf., a renewal or change of a bond or other evidence of debt: novatio est prioris debiti in aliam obligationem … transfusio atque translatio, Dig. 46, 2, 1; cf. the whole title: de novationibus et delegationibus, ib. 46, 2; 34, 3, 31; 33, 1, 21; debts and obligations were transferred only by novatio, Gai. Inst. 2, 38 sq.; 3, 176.
nŏvātor, ōris, m. [novo], a renewer, restorer (post-class.): verborum, i. e. who brings obsolete words again into use, Gell. 1, 15, 18: stirpis Anniae, Aus. Ep. 16, 32.
* nŏvātrix, īcis, f. [novator], she who renews or changes: rerum, Ov. M. 15, 252.
nŏvātus, ūs, m. [novo], a renewing, changing, change (late Lat.), Aus. Idyll. 14, 39.
nŏvē, adv., v. novus fin.
nŏvella, ae, v. 1. novellus, II.
nŏvellaster, tra, trum, adj. [novellus], rather new: vinum novellastrum, Marc. Emp. 8.
nŏvellē, adv., v. 1. novellus, I. fin.
nŏvellētum, i, n. [1. novellus], a place planted with young trees or vines, a nursery-garden (post-class.), Dig. 25, 1, 6; cf.: novelletum, νεόφυτον, νεοφυτεῖον, Gloss. Philox.
nŏvellĭtas, ātis, f. [1. novellus], newness, novelty (post-class.), Tert. Anim. 28; id. adv. Prax. 2.
nŏvello, āvi, ātum, 1, v. a. [1. novellus], to till new fields, to set out new vines (post-Aug.).
- I. Lit.: edixit ne quis in Italiā novellaret, Suet. Dom. 7.
- II. Trop.: vitam novellantes Deo, dedicating, renewing by devotion, Paul. Nol. Carm. 21, 659.
1. nŏvellus, a, um,
- I. adj. dim. [novus], young, new (esp. freq. in econom. lang.): capra, Varr. R. R. 2, 3: juvenci, id. ib. 1, 20: boves, Col. 6, 1, 3: sues, Plin. 11, 37, 84, § 211: vineae, Varr. R. R. 1, 31, 1; cf.: arbor et novella et vetula, Cic. Fin. 5, 14, 39: vites, Verg. E. 3, 11: novellae gallinae, which have hatched for the first time, Col. 8, 5, 8: oppida, newly founded, Liv. 2, 39, 3.
Poet., turba, qs. young brood, for children, Tib. 2, 2, 22: cum regerem tenerā frena novella manu, new, Ov. P. 4, 12, 24; so, subtrahere colla novella jugo, id. ib. 3, 7, 16: novellum imperium, Vop. Tac. 1: novellas et inauditas sectas veteribus religionibus opponere, Mos. et Rom. Leg. Coll. 15, 3, 3.
Hence, nŏvellē, adv., newly, = nove; in supposit., Plaut. Poen. 8.
- II. Subst.
- A. nŏvella, ae, f. (sc. vitis).
- 1. A vine newly planted, Coripp. Johann. 3, 327.
- 2. A shoot, sucker: filii tui sicut novellae olivarum, Vulg. Psa. 127, 3.
- B. Nŏvellae, ārum, f. (sc. constitutiones), the Novels, a part of the Roman law published after the Codex.
2. Nŏvellus, i, m., a Roman surname: Cn. et L. Gavilii Novelli, Aquileienses, Liv. 41, 5, 1 (but Gronov. regards it as adj., new colonists of Aquileia; cf. Liv. 40, 34, 2).
nŏvem, num. adj. card. [kindred to Sanscr. navan; Gr. ἐννέα; Germ. neun; Engl. nine], nine: novem orbibus, Cic. Rep. 6, 17, 17: sermo in novem et libros et dies distributus, id. Q. Fr. 3, 5, 1: milia passuum decem novem, nineteen, Caes. B. G. 1, 8.
Nŏvember and Nŏvembris, bris, adj., with or without mensis [novem], the ninth month of the old Roman year (which began with March), November: mense Octobri fecimus: Novembris reliquus erat, Cato ap. Prisc. p. 696 P.: Calendis Novembribus, Col. 11, 2, 77; Mart. 3, 58, 8: implent tricenas per singula menstrua luces Junius, Aprilis et cum Septembre November, Aus. Ecl. de Dieb. Sing. Mens.
nŏvemdĕcim, v. novendecim.
nŏvēnārĭus, a, um, adj. [novem], consisting of nine: numerus, Varr. L. L. 9, § 86 Müll.: natura, id. ib.; cf. Macr. Somn. Scip. 2, 2; Aus. Idyll. 11: sulcus, three feet in breadth and three in depth, Plin. 17, 11, 15, § 77.
nŏven-dĕcim and nŏvemdĕcim, num. adj. card. [novem-decem], nineteen: centum septemdecim milia trecenta novemdecim, Liv. 3, 24 fin.: cum annos novendecim haberet, id. Epit. 18 Weissenb.; v. Drak. ad loc.
nŏvendĭal, ālis, v. novendialis, II.
nŏvendĭālis, e, adj. [novem-dies], nine-day, of nine days.
- I. That lasts nine days, a nine-days’ festival, which was solemnized on the occasion of a prodigy announcing misfortune (esp. a shower of stones): novendiale sacrum, Liv. 1, 31; 21, 62; 23, 31; 25, 7; 26, 23; 27, 37 et saep.: sacrificium, id. 38, 36, 4: novendiales feriae, Cic. Q. Fr. 3, 5, 1; cf.: novendiales feriae a numero dierum sunt dictae, Paul. ex Fest. p. 176 Müll.
- II. That takes place on the ninth day; of offerings and feasts for the dead, which were celebrated on the ninth day after the funeral: novendiale dicitur sacrificium quod mortuo fit nonā die quā sepultus est, Porphyr. ad Hor. Epod. 17, 49; cf.: novendialia, ἔννατα ἐπί νεκροῦ ἀγόμενα, Gloss. Philox.; cf. also Serv. Verg. A. 5, 64.
These solemnities were also called, subst., nŏvendĭal, is, n.: nescio utrum inveniatur, alicui sanctorum in Scripturis celebratum esse luctum novem dies, quod apud Latinos novendial appellant, Aug. Quaest. in Heptat. 1 Quaest. 172: novendialis cena, the funeral banquet held on the ninth day, Tac. A. 6, 5: Novendiales pulveres ( = recentes), Hor. Epod. 17, 48; v. Orell. ad h. 1.
Prov.: exstincto populo etiam novendialis tarde venit, said of one who brings assistance when too late, Ps.-Quint. Decl. 12, 23.
nŏvennis, e, adj. [novem-annus], of nine years (post-class.): filius, Lact. Mort. Persec. 20, 4.
Nŏvensĭdes or Nŏvensĭles, dii, ĭum, m. [novus-insideo], the new gods (those received from abroad, in opp. to indigetes, the native gods): Feronia, Minerva, Novensides a Sabinis, Varr. L. L. 5, § 74 Müll. N. cr.; cf., respecting the form with d, Mar. Victorin. p. 2470 P.: Cincius numina peregrina novitate ex ipsā appellata pronuntiat, Arn. 3, 38 Orell.; cf. id. 3, 39 fin.: Jane, Juppiter, Mars pater, Quirine, Bellona, Lares, Divi Novensiles, Dii Indigetes, etc., a form of prayer in Liv. 8, 9, 6; cf. Mart. Cap. 1, § 46.
nŏvēnus, a, um, num. adj. distr. [novem], nine each, nine: ut virgines ter novenae per urbem euntes carmen canerent, Liv. 27, 37: terga novena boūm, Ov. M. 12, 97: novenorum conceptu dierum, Plin. 3, 5, 9, § 53; in sing., Stat. S. 1, 2, 4.
nŏverca, ae, f. [for noverica, qs. νεαρική, the new one], a step-mother, step-dame.
- I. Lit., Afran. ap. Non. 393, 26: uxor generi, noverca filii, filiae paelex, Cic. Clu. 70, 199: cum is (Hippolytus) patri suspectus esset de novercā, id. Off. 3, 25, 94: saeviores tragicis novercas, Quint. 2, 10, 5 Spald.: injusta, Verg. E. 3, 33: saeva, id. G. 2, 128: scelerata, Ov. F. 3, 853: lurida terribiles miscent aconita novercae, id. M. 1, 147; Gai. Inst. 1, 63; 3, 14; Juv. 6, 403.
Prov.: apud novercain queri, i. e. in vain, Plaut. Ps. 1, 3, 80.
- B. Trop.: rerum ipsa natura in eo … non parens sed noverca fuerit, si, etc., Quint. 12, 1, 2: quorum noverca est Italia, i. e. who are not natives of Italy, Vell. 2, 4, 4; so, viles operae, quorum est mea Roma noverca, Petr. poët. Sat. 122, 166.
- II. Transf.: nŏvercae, ārum, f.
- 1. Ditches which drain off the waler imperfectly and slowly, Agrim. ap. Goes. 119; 142; 143 al.
- 2. A rough piece of land (so called in allusion to the iniquitas novercae), Hyg. Mun. Castr. § 57 Lange.
nŏvercālis, e, adj. [noverca], of or belonging to a step-mother (post-class.).
- I. Lit.: novercales ibat venator in agros Ascanius, of Dido, Stat. S. 5, 2, 118: atque novercali sedes praelata Lavino, called after Ascanius’s step-mother, Lavinia, Juv. 12, 71: Mycenae, i. e. sacred to Juno, the stepmother of Bacchus, Stat. Th. 7, 177.
- II. Transf., of or like a step-mother, i. e. hostile, malevolent: novercalia odia, Tac. A. 12, 2: novercales Liviae in Agrippinam stimuli, id. ib. 1, 33: novercalibus oculis aliquem intueri, Sen. Contr. 4, 6: erat circa illum Zenobia novercali animo, Treb. XXX. Tyrann. 16.
nŏvercor, āri, v. dep. [noverca], to act the step-mother to, to treat with harshness: alicui, Sid. Ep. 7, 14 med.
Nŏvesĭum, ii, n., a city in Gallia Belgica, on the Rhine, the mod. Neuss, Tac. H. 4, 26; 33, 35; 5, 22; its fortifications were restored by Julian A. D. 359, Amm. 18, 2, 4.
nōvi, v. nosco.
Nŏvĭa, ae, v. Novius.
Nŏvĭānus, a, um, v. Novius.
nŏvīcĭō (nŏvīt-), adv., v. novicius fin.
nŏvīcĭŏlus, a, um, adj. dim. [novicius], rather new (post-class.), Tert. Apol. 47; id. Poen. 6.
nŏvīcĭus (late Lat. -ītĭus), a, um, adj. [novus; cf. Varr. L. L. 6, § 59 Müll.], new (mostly confined to technical lang.): novum novicium dicimus et proprium propicium augere atque intendere volentes novi et proprii significationem, Alfen. ap. Gell. 6, 5, 1: quaestus, Plaut. Most. 3, 2, 92: vinum, Plin. 23, 1, 23, § 41.
Esp. freq. of slaves who have only recently lost their freedom: recens captus homo, nuperus et novicius, Plaut. Capt. 3, 5, 60: servi, Varr. L. L. 8, § 6 Müll.: de grege noviciorum, Cic. Pis. 1, 1: venales novicios accepimus, Quint. 8, 2, 8: puellae, Ter. Eun. 3, 5, 34: turba grammaticorum, Gell. 11, 1, 5; cf.: novicios philosophorum sectatores, id. 1, 9, 11: statuae Lupercorum, Plin. 34, 5, 10, § 18: colores, id. 35, 6, 29, § 48: jam sedet in ripā tetrumque novicius horret Porthmea, newly arrived, a novice, Juv. 3, 265.
As subst.: nŏ-vīcĭum, i, n. (sc. verbum), a newly-coined word, an innovation in language: at noviciis nostris per quot annos sermo Latinus repugnat! Quint. 1, 12, 9.
Hence, adv.: nŏvīcĭō (nŏvīt-), newly: (Luci) Qui novicio capti sunt, Serv. Verg. A. 11, 316 (acc. to a conject. of Marini, Fratr. Arv. p. 309).
nŏvĭes (-ĭens), num. adv. [novem], nine times: ter novies, Varr. R. R. 1, 2 fin.: noviens Styx interfusa, Verg. G. 4, 480: novem novies, Sen. Ep. 58, 31.
nŏvĭes-dĕcĭes, num. adv., nineteen times, Prisc. 1355 P.
nŏvĭlūnĭum, ii, n. [novus-luna], the new moon (late Lat. for nova luna; cf. interlunium), Vulg. 3 Esdr. 5, 57; 9, 37 al.
Nŏvĭŏdūnum, i, n., the name of several cities in Gaul.
- I. A city of the Bituriges, near the mod. Nouan, Caes. B. G. 7, 12, 2; 7, 55.
- II. A city of the Æduans, on the Loire, the mod. Nevers, Caes. B. G. 7, 55, 1.
- III. A city of the Suessones, the mod. Soissons, Caes. B. G. 2, 12, 1
Nŏviŏmagus, v. Nivomagus.
* nŏvissĭmālis, e, adj. [novissimus], of or belonging to the last, final: particulae (versuum) finales seu novissimales, Mar. Victorin. p. 2519 P.
nŏvissĭmē, adv., v. novus fin.
nŏvissĭmus, adj., v. novus, II.
nŏvĭtas, ātis, f. [novus], a being new, newness, novelty.
- I. In gen.: rei novitas, Cic. Div. 2, 28, 60: gratiam novitati similem parant, Quint. 1, 6, 39: novitatis gratiā, id. 9, 3, 58: plus novitatis, id. 8, 3, 74: (figura) ipsā novitate ac varietate magis delectat, id. 9, 2. 66.
In plur., new acquaintances, friendships: novitates, si spem afferunt, non sunt illae quidem repudiandae, vetustas tamen loco suo conservanda, Cic. Lael. 19, 68.
Poet.: anni, i. e. the spring, Ov. F. 1, 160.
Adverb.: AD NOVITATEM, anew, newly, Inscr. Orell. 3278.
- II. In partic.
- A. Rareness, strangeness, unusualness: sceleris atque periculi novitas, Sall. C. 4, 4: perturbatis nostris novitate pugnae, Caes. B. G. 4, 34: rerum, Ov. M. 2, 31: adjuta est novitas numine nostra dei, this novel attempt, id. P. 4, 13, 24; so in plur., Inscr. Grut. 337.
- B. The condition of a homo novus, newness of rank: novitas mea, Cic. Fam. 1, 7, 8: contemnunt novitatem meam, ego illorum ignaviam, Sall. J. 85, 14 (shortly before: comparate hunc cum illorum superbiā me hominem novum): quibus novitas familiae haud obstitit, Vell. 2, 127, 1.
- III. Trop., newness, reformation. In eccl. Lat.: in novitate vitae, Vulg. Rom. 6, 4.
nŏvĭter, adv., v. novus fin.
nŏvītĭō, adv., v. novicius fin.
nŏvītĭŏlus, nŏvītĭus, v. novic-.
Nŏvĭus, a, the name of a Roman gens.
- A. Masc.
- 1. Novius, a famous writer of Atellane plays, a contemporary of Pomponius, about A. U. C. 650-670: Novius probatissimus Atellanarum scriptor ait, etc., Macr. S. 1, 10, 3; Cic. de Or. 2, 63, 255; 2, 69, 279; cf. Gell. 15, 13, 4; 17, 2, 8; Non. 81, 22 sq. et saep.
Hence, Nŏvĭānus, a, um, adj., of or belonging to Novius (the Atellane poet), Novian: oratiunculae, M. Aurel. ap. Front. Ep. ad M. Caes. 2, 13 Mai.: fullones, Tert. Pall. 4; v. fullo, I.
- 2. L. Novius, a tribune of the people and enemy of Clodius, Ascon. ad Cic. Mil. p. 47 Orell.
- 3. Another Novius, Hor. S. 1, 6, 40 (perh. a fictitious name, i. q. Newcomer, Upstart).
- 4. A fortune-hunter, Juv. 12, 111.
- B. Fem.: Nŏvĭa, ae, the wife of Oppianicus, Cic. Clu. 9, 27.
nŏvo, āvi, ātum, 1, v. a. [novus].
- I. Lit., to make new, to renew: ipsi transtra novant, Verg. A. 5, 752: nullā prole novare viros, Ov. F. 1, 622: gregem, Stat. Th. 10, 229: fessa membra, to refresh, Ov. H. 4, 90: vivāque nitentia lymphā membra novat, Val. Fl. 3, 423: ardorem, Liv. 26, 19, 2: vulnera mentis, Ov. P. 4, 11, 20; to break up fallow ground: novate novale, Vulg. Jer. 4, 3: ager novatus, a field ploughed again, prepared for sowing: agro non semel arato sed novato et iterato, Cic. de Or. 2, 30, 131; Ov. P. 4, 2, 44.
To invent, coin, etc.: verba, Cic. de Or. 3, 37, 149; cf. id. ib. 3, 38, 154; so, verbum aut inusitatum aut novatum aut translatum, id. ib. 3, 38, 152: multa novantur in omni genere materiae, Quint. 5, 10, 106: novata forma dicendi, id. 9, 1, 14: ignotum hoc aliis ipse novavit opus, Ov. A. A. 3, 346.
- II. Transf., to change, alter.
- A. In gen.: aliquid in legibus, Cic. Leg. 3, 5, 12: nomen faciemque, Ov. M. 4, 540: hoc quoque novat (Aristoteles), quod prooemio non narrationem subjungit, sed propositionem, i. e. deviates from the rule, Quint. 3, 9, 5.
- B. In partic., in a political respect: novare res, to alter the existing constitution, to overthrow the government, make or effect a revolution: res, Liv. 1, 52: novandi res aliquam occasionem quaerentes, id. 24, 23, 6: omnia novare velle, id. 35, 34; 32, 38 fin.: Civilis novare res hoc modo coepit, Tac. H. 4, 14.
Also absol.: novare: ubi primum dubiis rebus novandi spes oblata est, Sall. C. 39, 3; Liv. 42, 31; Tac. A. 4, 18; cf. impers. pass.: ne quid eo spatio novaretur, Sall. C. 55, 1.
Nŏvŏcōmensis, e, adj., v. Comum.
Novomagus, v. Nivomagus.
Nŏvum Cōmum, v. Comum.
nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. νέος, i. e. νεϝος; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
- I. Lit.
- A. In gen.: civitates condere novas, Cic. Rep. 1, 7, 12: nova et a nobis inventa ratio, id. ib. 1, 8, 13; cf.: nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum, id. ib. 1, 14, 21: novus veteri exercitus jungitur, Liv. 7, 7; cf. miles, Sall. J. 87, 2: imperator, id. ib. 44, 2: novum de integro proelium, Liv. 24, 16: Camillus, id. 22, 14: consules, Suet. Caes. 15: serpens, which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266: caro, fresh meat, Juv. 11, 85.
Special phrases.
- 1. Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48: sub Novis, Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.
- 2. Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21: tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium, Sall. C. 21, 2.
Hence, trop.: beneficiorum novae tabulae, i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.
- 3. Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138: adeptus es, quod non multi homines novi, Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.: in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro, id. Mur. 7, 16 sq.: M. Catoni, homini ignoto et novo, id. Rep. 1, 1, 1; cf.: hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques, Juv. 8, 237: nova nupta, a bride, Juv. 2, 120.
Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis νόημα, Quint. 8, 5, 12: novorum lectio, id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.
- 4. Novae res, new things, novelties: nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus, Cic. Fam. 7, 18, 4.
Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news: novum attulerint, quod fit nusquam gentium, Plaut. Cas. prol. 70: num quidnam inquit novi? Cic. de Or. 2, 3, 13: si quid novi vel sero invenissem, Quint. 2, 5, 3.
Plur.: novorum interpositione priora confundere, Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.
But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution: Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit, Cic. Cat. 1, 1, 3: rerum novarum causam quaerere, id. Agr. 2, 33, 91: plebes novarum rerum cupida, Sall. C. 28, 4: cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat, id. ib. 37, 1: novarum rerum avidi, id. J. 19, 1.
In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.
- B. In partic.
- 1. New, novel, strange, singular, unusual, unheard of: flagitia ingentia, nova, capitalia, Ter. Ad. 4, 7, 3: nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum, Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.: novum crimen et ante hunc diem inauditum, id. Lig. 1, 1: nova tibi haec sunt et inopinata? id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5: novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere, Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591: nova monstra, Hor. C. 1, 2, 6: si res agi videtur nova, magna, atrox, Quint. 4, 1, 33.
- 2. New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced (poet. and in post-Aug. prose): et rudis ad partus et nova miles oram, Ov. H. 11, 48.
- (β) With dat.: novus dolori, Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.
- * (γ) With inf.: nova ferre jugum cervix, Sil. 16, 332.
- 3. Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.: vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.
- 4. Recent: tu cognovisti omnia, novissima et antiqua, Vulg. Psa. 138, 5.
- C. In eccl. Lat., renewed by grace: nova creatura, Vulg. 2 Cor. 5, 17: induite novum hominem, ib. Eph. 4, 24.
- II. Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.: extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.: histriones, Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1: qui ex iis novissimus venit, necatur, Caes. B. G. 5, 56: novissimum agmen, the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68.
So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line: novissimis praesidio esse, Caes. B. G. 1, 20: novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt, id. ib. 2, 11: dixitque novissima verba, Verg. A. 4, 650: novissima cauda, i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963: luna, Plin. 2, 13, 10, § 56.
- 2. Like Engl. last, extreme, highest: exempla, the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.: a summā spe, novissima exspectabat, id. ib. 6, 50: novissimum casum experitur, id. ib. 12, 33.
- B. Esp. in eccl. Lat.
- 1. Youngest: liberorum, Vulg. Jos. 6, 26.
- 2. Lowest in rank or fortune: de novissimis populi, Vulg. 3 Reg. 13, 33.
- 3. As subst.
- a. Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
- (α) Of place: terrae, Vulg. 1 Macc. 3, 9: a summo ad novissimum, the bottom, id. Isa. 56, 11.
- (β) Of time: habent spem in novissimo, Vulg. Prov. 23, 18.
- b. Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
- (α) Of place, the bottom, depths: abyssi, Vulg. Job. 38, 16.
- (β) Of time: habebis in novissimis spem, Vulg. Prov. 24, 14; cf.: novissima hominis illius, the end, id. Luc. 11, 26.
Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
- (α) Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner: ornata ut lepide! ut concinne! ut nove! Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15: verba nove aut insigniter dicta, Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
- (β) Form nŏvĭter, newly: BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA, Inscr. Orell. 24 (A. D. 377): amor noviter venit, Fulg. Myth. 3, 1 med.
Sup.: nŏvissĭmē.
- a. Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.: quod novissime nobiscum foedus fecissent, id. ib.: novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est, Sall. C. 33, 2: liber quem novissime tibi misi, Plin. Ep. 8, 3, 1: eloquendi rationem novissime repertam, Quint. 12 praef. § 3.
- b. Of succession, lastly, last of all, finally: dicam primum … deinde … novissime, Sen. Ira, 3, 5, 2: primum … post haec … novissime, Quint. 3, 6, 24; cf.: primum … post haec … novissime, id. 11, 2, 41: vel … vel … vel novissime, id. 7, 1, 37: et … et … et novissime, id. 2, 4, 10: cum plura interrogāsset … novissime id inferebat, id. 5, 11, 3: novissime cum, etc. (= postremo), in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.