Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

cīvĭtas, ātis (gen. plur. civitatium, Cic. Rep. 1, 34, 51; id. Leg. 2, 4, 9; Caes. B. G. 4, 3; 5, 22; Sall. C. 40, 2; Liv. 1, 17, 4; 2, 6, 5; 33, 20, 11 Drak.; 42, 30, 6; 42, 44, 1; 45, 34, 1; Vell. 2, 42, 2; Quint. 2, 16, 4 N. cr.; Suet. Tit. 8 Oud.; Cornut. ap. Charis. p. 100 P.; cf. Varr. L. L. 8, § 66; Prisc. p. 771 P.; Neue, Formenl. 1, 268), f. [civis].

  1. I. Abstr., the condition or privileges of a (Roman) citizen, citizenship, freedom of the city (upon its conditions, v. Zimmern, Rechtsgesch. 2, § 123 sq.; Dict. of Antiq. p. 260 sqq.): Cato, cum esset Tusculi natus, in populi romani civitatem susceptus est: ita, cum ortu Tusculanus esset, civitate Romanus, etc., Cic. Leg. 2, 2, 5: donare aliquem civitate, id. Balb. 13, 20; Suet. Caes. 24; 42; 76; id. Aug. 47; id. Tib. 51; id. Ner. 24: dare civitatem alicui, Cic. Arch. 4, 7; 5, 10; Liv. 1, 28, 7; 8, 14, 8; Suet. Aug. 40; id. Galb. 14: accipere aliquem in civitatem, Cic. Off. 1, 11, 35: adsciscere in civitatem, Liv. 6, 40, 4: ascribere aliquem in civitatem, Cic. Arch. 4, 6: aliquem foederatis civitatibus ascribere, id. ib. 4, 7: in aliis civitatibus ascriptus, id. ib. 5, 10: assequi, Tac. A. 11, 23: consequi, Cic. Balb. 13, 31: deponere, id. Caecin. 34, 100: decedere de civitate, id. Balb. 5, 11: dicare se civitati, id. ib. 11, 28: in civitatem, id. ib. 12, 30: eripere, id. Caecin. 34, 99: habere, id. Balb. 13, 31: impertiri civitatem, id. Arch. 5, 10: furari civitatem, id. Balb. 2, 5: petere, Suet. Caes. 8: Romanam assequi, Tac. A. 11, 23: adipisci, Suet. Aug. 40: Romanam usurpare, id. Calig. 38; id. Claud. 25: amittere civitatem, Cic. Caecin. 34, 98: adimere, id. ib.; Suet. Caes. 28: petere, id. ib. 8: negare, id. Aug. 40: jus civitatis, Cic. Caecin. 34, 98; id. Arch. 5, 11: recipere aliquem in civitatem, id. Caecin. 34, 100; id. Arch. 10,22; id. Balb. 13, 31: relinquere, id. Caecin. 34, 100: retinere civitatem, id. Balb. 12, 30: retinere aliquem in civitate, id. Lig. 11, 33: ademptio civitatis, id. Dom. 30, 78: commemoratio, id. Verr. 2, 5, 62, § 162: nomen, id. ib.: ereptor, id. Dom. 30, 81.
    1. B. Trop.: ut oratio Romana plane videatur, non civitate donata, Quint. 8, 1, 3; cf.: civitate Romanā donare agricolationem, Col. 1, 1, 12: verbum hoc a te civitate donatum, naturalized, Gell. 19, 3, 3; Sen. Ep. 120, 4; id. Q. N. 5, 16, 4.
      More freq.,
  2. II. Concr., the citizens united in a community, the body-politic, the state, and as this consists of one city and its territory, or of several cities, it differs from urbs, i.e. the compass of the dwellings of the collected citizens; but sometimes meton., = urbs, v. B.: concilia coetusque hominum jure sociati, quae civitates appellantur, Cic. Rep. 6, 13, 13: tum conventicula hominum, quae postea civitates nominatae sunt, tum domicilia conjuncta, quas urbes dicimus, etc., id. Sest. 42, 91; cf.: omnis populus, qui est talis coetus multitudinis, qualem exposui; omnis civitas, quae est constitutio populi; omnis res publica, quae populi res est, etc., id. Rep. 1, 26, 41: quia sapiens non sum, nec haec urbs nec in eā civitas … non dubitavisset, quin et Roma urbs (esset), et eam civitas incoleret, id. Ac. 2, 45, 137: aucta civitate magnitudine urbis, Liv. 1, 45, 1: Orgetorix civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent, Caes. B. G. 1, 2 Oud.; so id. ib. 1, 4; 1, 19; 1, 31; cf. Sisenn. ap. Non. p. 429, 15: civitates aut nationes devictae, Cic. Off. 1, 11, 35; Sall. C. 31, 1; Liv. 21, 1, 2: io triumphe non semel dicemus civitas omnis, Hor. C. 4, 2, 51; cf. id. Epod. 16, 36 and 18: cum civitas in foro exspectatione erecta staret, Liv. 3, 47, 1; so id. 2, 37, 5; 26, 18, 6; 34, 41, 1; Tac. A. 3, 11; Suet. Calig. 6; id. Tib. 17; 42: civitates aut condere novas aut conservare jam conditas, Cic. Rep. 1, 7, 12; id. Sull. 9, 28; id. Rep. 1, 8, 13; 1, 3, 5: omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est, Caes. B. G. 1, 12: quae pars civitatis Helvetiae, etc., id. ib.: non longe a Tolosatium finibus, quae civitas est in provinciā, id. ib. 1, 10: Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens, id. ib. 4, 3: Rhodiorum civitas, magna atque magnifica, Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 69, 3: Heraclea quae est civitas aequissimo jure ac foedere, Cic. Arch. 4, 6 et saep.: administrare civitatem, id. Off. 1, 25, 88: mutari civitatum status, id. Leg. 3, 14, 32; so, civitatis status, Quint. 6, 1, 16; 11, 1, 85: (legibus) solutis stare ipsa (civitas) non possit, id. 11, 1, 85: lege civitatis, id. 12, 10, 26; cf. id. 5, 10, 25: mos civitatis, id. 10, 1, 107; 12, 3, 7; 1, 2, 2.
    Of Plato’s ideal republic: si in illā commenticiā Platonis civitate res ageretur, Cic. de Or. 1, 53, 230.
      1. 2. Trop.: civitas caelitum, Plaut. Rud. prol. 2: ut jam universus hic mundus una civitas sit communis deorum atque hominum existimanda, Cic. Leg. 1, 7, 23.
    1. B. Meton., = urbs, a city (rare and mostly post-Aug.; not in Cic. or Cæs.): civitatem incendere, Enn. ap. Non. p. 429, 5 (Trag. 382 Vahl.): cum errarem per totam civitatem, Petr. 8, 2; cf. id. 8, 141 fin.: Lingonum, Tac. H. 1, 54; 1, 64: ab excidio civitatis, id. ib. 1, 63; 1, 69: circumjectae civitates, id. ib. 3, 43: muri civitatis, id. ib. 4, 65; id. A. 6, 42: pererrata nocturnis conversationibus, Sen. Ben. 6, 32, 1: expugnare civitatem, Quint. 8, 3, 67; cf.: expugnandae civitates, id. 12, 9, 2: plurimas per totum orbem civitates, terrae motu aut incendio afflictas restituit in melius, Suet. Vesp. 17; cf. id. Tit. 8; id. Tib. 84 fin.; Lact. 2, 7, 19.
      1. 2. Esp., the city, i. e. Rome and its inhabitants, Tac. H. 1, 19; 2, 92; 4, 2.