Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

sānē, adv., v. sanus fin.

sānus, a, um (sanun’, for sanusne, Plaut. Bacch. 3, 6, 37; id. Men. 5, 2, 66; id. Mere. 2, 2, 21; 2, 4, 21; id. Rud. 3, 2, 19; id. Truc. 2, 4, 13; cf. sanan’, id. Am. 3, 2, 48; id. Cure. 5, 2, 54; id. Cist. 4, 1, 14; id. Ep. 5, 1, 42; id. Men. 2, 3, 43; and sanin’, id. Ps. 4, 7, 83), adj. [kindr. with ΣΑ, σῶς], sound, whole, healthy, physically or mentally (cf.: integer, incolumis, sospes, salvus).

  1. I. Lit., sound in body, whole, healthy, well: pars corporis, Cic. Sest. 65, 135: sensus si sani sunt et valentes, id. Ac. 2, 7, 19: sanis modo et integris sensibus, id. ib. 2, 25, 90: corpora sana, Quint. 8, prooem. § 19: ut alimenta sanis corporibus agri cultura, sic sanitatem aegris medicina promittit, Cels. praef. 1: homo, id. ib. 1, 1: sanum recteque valentem, Hor. Ep. 1, 16, 21: domi meae eccam salvam et sanam, Plaut. Ep. 4, 1, 36: sana et salva amica, id. Merc. 5, 2, 48 (cf. infra, B. and II. A.): sanus ac robustus, Quint. 2, 10, 6: si noles sanus, curres hydropicus, Hor. Ep. 1, 2, 34: sanus utrisque Auribus atque oculis, id. S. 2, 3, 284: ulcera sana facere, Cato, R. R. 157, 3; cf.: aliquem sanum faceresanus fieri, id. ib. 157, 8: si eo medicamento sanus factus sit, Cic. Off. 3, 24, 92.
    Poet.: volnera ad sanum nunc coiere mea (for ad sanitatem), are healed, Prop. 3 (4), 24, 18.
    Comp.: aegrotare malim quam esse tuā salute sanior, Plaut. Truc. 2, 2, 5.
    Sup.: interim licet negotia agere, ambulare, etc. … perinde atque sanissimo, Cels. 7, 4, 4.
    1. B. Transf., sound, safe, whole, etc. (very rare): Ac. Salvast, navis, ne time. Ch. Quid alia armamenta? Ac. Salva et sana sunt, Plaut. Merc. 1, 2, 62: sana et salva res publica, Cic. Fam. 12, 23, 3: civitas, Liv. 3, 17: nare sagaci Aëra non sanum sentire, i. e. tainted, Luc. 7, 830.
  2. II. Trop.
    1. A. Sound in mind, in one’s right mind, rational, sane, sober, discreet, etc.: eos sanos intellegi necesse est, quorum mens motu quasi morbi perturbata nullo sit: qui contra affecti sunt, hos insanos appellari necesse est, Cic. Tusc. 3,5,11: Am. Delirat uxor. Al. Equidem ecastor sana et salva sum, Plaut. Am. 2, 2, 98: Am. Haec sola sanam mentem gestat meorum familiarium. Br. Immo omnes sani sunt profecto. Am. At me uxor insanum facit Suis foedis factis, id. ib. 5, 1, 31 sqq.; cf. Cic. Off. 3, 25, 95: quam ego postquam inspexi non ita amo, ut sani solent Homines, sed eodem pacto ut insani solent, Plaut. Merc. 2, 1, 38: sanus non est ex amore illius (shortly after: insanior ex amore), id. ib. 2, 3, 106: si sis sanus aut sapias satisnisi sis stultior stultissimo, id. Am. 3, 2, 23; cf. (opp. insipiens), id. Bacch. 4, 3, 14: hic homo sanus non est, is out of his senses, is insane, id. Am. 1, 1, 246; id. Merc. 5, 2, 110; id. Men. 1, 3, 15; 2, 2, 39 et saep.; cf.: En. Sanunes? Ch. Pol sanus si sim, non te medicum mihi expetam, id. Merc. 2, 4, 21; so, sanunes? sananes? sanin’ estis? v. the passages cited init.: satinsanus es? are you in your senses? Ter. Heaut. 4, 3, 29 (opp. sobrius); 5, 2, 33; id. And. 4, 4, 10; id. Ad. 5, 8, 14; id. Phorm. 5, 3, 19.
      With gen.: satintu sanus mentis aut animi tui, Qui conditionem hanc repudies? Plaut. Trin. 2, 4, 53: vix sanae mentis estis, Liv. 32, 21: mentis bene sanae, Hor. S. 1, 9, 44: mentis sanae vix compos, Ov. M. 8, 35; so, sanae mentis, Tib. ap. Suet. Tib. 67: ego illum male sanum semper putavi, a man of not very sound mind, Cic. Att. 9, 15, 5: male sana (Dido), i. e. raving, Verg. A. 4, 8: male sani poëtae, i. e. inspired, Hor. Ep. 1, 19, 4; cf. Ov. M. 3, 474: excludit sanos Helicone poëtas, calculating, sober, Hor. A. P. 296: bene sanus Ac non incautus, very prudent, discreet, id. S. 1, 3, 61: praecipue sanus, id. Ep. 1, 1, 108: rem publicam capessere hominem bene sanum non oportere, Cic. Sest. 10, 23: sani ut cretā an carbone notati? id. ib. 2, 3, 246: pro sano loqueris, cum me appellas nomine, like a rational being, rationally, Plaut. Men. 2, 2, 24; so, pro sano, id. ib. 5, 5, 42; cf.: nihil hunc se absente pro sano facturum arbitratus, qui, etc., * Caes. B. G. 5, 7: adeo incredibilis visa res, ut non pro vano modo, sed vix pro sano nuncius audiretur, Liv. 39, 49: quem in locum nemo sanus hostis subiturus esset, Auct. B. Alex. 74 fin.: solve senescentem sanus equum, Hor. Ep. 1, 1, 8 et saep.: tumultu etiam sanos consternante animos, discreet, well-disposed, Liv. 8, 27: sensus, Verg. E. 8, 66: mores, Dig. 27, 10, 1.
      With ab: ego sanus ab illis (vitiis), sound as respects them, i. e. free from, unaffected by them, etc., Hor. S. 1, 4, 129.
      Comp.: qui sanior, ac si, etc., Hor. S. 2, 3, 241; 2, 3, 275.
      Sup.: quisquam sanissimus tam certa putat, quae videt, quam? etc., Cic. Ac. 2, 28, 89 init.: confluentibus ad eum (Sullam) optimo quoque et sanissimo, Vell. 2, 25, 2.
    2. B. Of style, sound, correct, sensible, sober, chaste: qui rectum dicendi genus sequi volunt, alii pressa demum et tenuia et quae minimum ab usu cottidiano recedant, sana et vere Attica putant, etc., Quint. 10, 1, 44: nihil erat in ejus oratione, nisi sincerum, nihil nisi siccum atque sanum, Cic. Brut. 55, 202; cf.: Attici oratores sani et sicci, id. Opt. Gen. 3, 8; and: Rhodii (oratores) saniores et Atticorum similiores, id. Brut. 13, 51: orator rectus et sanus, Plin. Ep. 9, 26, 1; Vulg. 2 Tim. 4, 3; id. Tit. 2, 8; cf.: sana ratio, Val. Max. 9, 13, 3; Aug. Civ. Dei, 1, 22, 2.
      Hence, advv., in two forms, saniter (ante-class.) and sane (class.).
    1. * A. sānĭter, rationally, Afran. ap. Non. 515, 22.
    2. B. sānē.
      1. * 1. (Acc. to I.) Soundly, healthily, well: sane sarteque, Porphyrio ap. Charis. p. 195 fin.; 196 init. P.
      2. 2. (Acc. to II.) Soberly, sensibly, reasonably, discreetly (very rare; not in Cic.): bonum est, pauxillum amare sane, insane non bonum est, Plaut. Curc. 1, 3, 20: sane sapio et sentio, I am in full possession of my reason and senses, id. Am. 1, 1, 292: non ego sanius Bacchabor Edonis (with furere), Hor. C. 2, 7, 26: dixit sanius, Sen. Contr. 5, 34 fin.
        1. b. In gen., like valde (i. e. valide), an intensive particle, well, indeed, doubtless, by all means, truly, certainly, of course, forsooth, right, very, etc. (freq. and class.): sane sapis et consilium placet, Plaut. Ps. 2, 2, 67 sq.; so, sapis sane, id. Cas. 3, 6, 25: sapit, id. Men. 5, 2, 39: sane haud quicquam’st, magis quod cupiam, id. Curc. 1, 3, 15; 2, 3, 43: sane ego illum metuo, id. Men. 5, 2, 108: cum illā sane congruost sermo tibi, id. Mil. 4, 3, 23: sane ego sum amicus nostris aedibus, id. As. 2, 3, 7: dabant hae feriae tibi opportunam sane facultatem ad explicandas tuas litteras, Cic. Rep. 1, 9, 14: odiosum sane genus hominum officia exprobrantium, id. Lael. 20, 71; id. Quint. 3, 11: humilem sane relinquunt ortum amicitiae, id. Lael. 9, 29; cf.: tenui sane muro dissepiunt, id. Rep. 4, 4, 4: judicare difficile est sane, id. Lael. 17, 62: explicat orationem sane longam et verbis valde bonis, id. Agr. 2, 5, 13: (narratio) res sane difficilis, id. de Or. 2, 66, 264: sane grandes libros, id. Rep. 3, 8, 12: cui sane magna est in mento cicatrix, Auct. Her. 4, 49, 63: Herennium quendam, sane hominem nequam atque egentem, coepisse, etc., Cic. Att. 1, 19, 5: Paulus mihi de re publicā alia quaedam sane pessima, id. Att. 14, 7, 1: sane murteta relinqui, Hor. Ep. 1, 15, 5: id sane est invisum duobus, id. ib. 2, 2, 64: bonus sane vicinus, id. ib. 2, 2, 132: sane populus numerabilis, id. A. P. 206.
          In replies: Mi. Te moneri numne vis? Ha. Sane volo, by all means, surely, to be sure, certainly, Plaut. Poen. 5, 2, 119; so, sane volo, id. Cas. 2, 3, 55; id. Rud. 5, 3, 51; Ter. Heaut. 4, 8, 31: Ch. Estne, ut fertur, forma? Pa. Sane, id. Eun. 2, 3, 69; 4, 7, 15: sane hoc multo propius ibis, id. Ad. 4, 2, 41. Th. Quid taces? Ph. Sane quia vero hae mihi patent semper fores, id. Eun. 1, 2, 9; id. And. 1, 2, 24: C. F. Visne igitur, etc. C. P. Sane placet, Cic. Part. Or. 1, 2: sane et libenter quidem, id. Rep. 2, 38, 64.
          Ironically: quam sane magni referat, Plaut. Mil. 3, 3, 9; cf.: sane legem Juliam timeo, Ner. ap. Suet. Ner. 33 med.: beneficium magnum sane dedit! Phaedr. 3, 15, 12.
          With other adverbs: esse aedificatas has sane bene, right well, very well, Plaut. Most. 3, 2, 74: res rustica sane bene culta, Cic. Quint. 3, 12; Ter. Hec. 1, 2, 103: bene sane, as an answer, very well, id. And. 5, 2, 7; id. Ad. 4, 2, 47: recte sane, id. Eun. 5, 5, 11; id. Heaut. 3, 2, 27; 3, 3, 20; id. Ad. 3, 3, 63; id. Phorm. 5, 8, 10: sane commode, Plaut. Poen. 1, 2, 72: sapienter sane, id. Pers. 3, 3, 42 et saep.: scite hercle sane, id. Trin. 3, 3, 53: sane hercle, Ter. Eun. 3, 5, 59; id. Hec. 3, 5, 9; id. Phorm. 3, 3, 9: sane quidem, id. And. 1, 2, 24: sane quidem hercle, Cic. Leg. 2, 4, 8: sane pol, Ter. And. 1, 4, 2.
          Sane quam, how very, i. e. very much indeed, uncommonly, exceedingly (cf.: admodum quam and valde quam): conclusa est a te tam magna lex sane quam brevi, Cic. Leg. 2, 10, 23: quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit, id. Q. Fr. 2, 4 (6), 5; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 2; 8, 4, 2; Brut. ib. 11, 13, 4 (shortly before: suos valde quam paucos habet); Sulp. ib. 4, 5, 1.
          With negatives: haud sane diu est, not very long since, Plaut. Merc. 3, 1, 44: edepol commissatorem haud sane commodum, Ter. Ad. 5, 2, 8: haud sane intellego, quidnam sit, etc., Cic. Off. 2, 2, 5; Sall. C. 37, 9; 53, 5; id. Rep. Ord. 2, 11; Cic. Sen. 1, 3; Curt. 3, 1, 14: agellus non sane major jugero uno, Varr. R. R. 3, 16, 10: cum his temporibus non sane in senatum ventitarem, Cic. Fam. 13, 77, 1: non sane mirabile hoc quidem, id. Div. 2, 31, 67: non ita sane vetus, id. Brut. 10, 41: non sane credere, Hor. Ep. 1, 7, 61: nihil sane esset, quod, etc., absolutely nothing, nothing at all, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; so, nihil sane, id. de Or. 2, 1, 5; Sall. C. 16, 5; Hor. S. 2, 3, 138; id. Ep. 2, 1, 206 al.
          1. (β) In restrictive concessions, to be sure, indeed, certainly, however: sane bonum, ut dixi, rei publicae genus, Cic.Rep. 2, 26, 48; cf.: hoc sane frequentissimum estsed, etc., Quint. 4, 2, 130: negant quemquam esse virum bonum nisi sapientem. Sit ita sane, sed, etc., Cic. Lael. 5, 18; cf. id. Rep. 1, 19, 32: haec si vobis non probamus, sint falsa sane, id. Ac. 2, 32, 105: sint sane, quoniam ita mores se habent, liberales, Sall. C. 52, 12; id. J. 31, 8: sit hoc sane leve, Cic. Sest. 54, 115: sed fruatur sane hoc solacio, id. Prov. Cons. 7, 16; Ov. H. 17, 13; Curt. 5, 1, 6: repetita narratio sane res declamatoria magis quam forensis, Quint. 4, 2, 128: poëtis permittamus sane ejusmodi exempla, id. 8, 3, 73: non sane recepto in usum nomine, not indeed, id. 5, 11, 20; cf. id. 7, 1, 41.
          2. (γ) With imperatives in colloq. lang. likewise concessive, like the English then, pray then, if you will: ubi ego Sosia nolim esse, tu esto sane Sosia, Plaut. Am. 1, 1, 283: Al. Num quid vis, quin abeam jam intro? Ju. I sane, id. ib. 3, 3, 16: abi tu sane superior, id. Stich. 5, 4, 14: i sane, id. As. 3, 3, 86; id. Aul. 2, 5, 7; id. Ep. 1, 1, 73; id. Pers. 4, 4, 25; 4, 4, 55; id. Rud. 2, 3, 55; Ter. Ad. 4, 2, 48: ite sane, Plaut. Aul. 3, 3, 3: abi sane, id. Am. 1, 1, 197; id. Rud. 3, 6, 17; id. Stich. 1, 3, 107; Ter. Heaut. 3, 3, 27: sequere sane, Plaut. Merc. 3, 1, 2: age sane, id. Men. 1, 2, 44; id. Ps. 5, 2, 27: da sane, id. Merc. 4, 1, 11: dato sane, id. Stich. 4, 1, 47: cedo sane, id. Pers. 4, 3, 30; 5, 1, 20; Ter. Heaut. 4, 7, 4: nosce sane, Plaut. As. 2, 4, 58: age sane, omnes, Liv. 1, 57, 8.