Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

ex-cĭo, īvi or ii, itum (long and short equally freq.; cf. excĭtus, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40; Lucr. 4, 1207; Cat. 61, 11; 63, 42; 64, 56; Verg. A. 4, 301; 7, 376; 12, 445; Ov. M. 2, 779 al.: excītus, Lucr. 4, 1215; Verg. A. 3, 675; 7, 642; 10, 38; Ov. M. 8, 338; 11, 384; Sil. 7, 635; Luc. 1, 239 al.; also acc. to cieo, ēre: excies, Att. Trag. 300 (Rib. Trag. Fragm. p. 175): exciet, Plaut. Ps. 5, 2, 1; inf. exciere, Liv. 7, 11, 11; imperf. excibat, id. 32, 13: excibant, Sil. 9, 182), 4, v. a., to call out or forth, to bring out: exciet, excutiet, Paul. ex Fest. p. 80, 4 Müll. (freq. in the ante-class. and post-Aug. periods; perhaps not in Cic., for in Phil. 12, 7, 16, the better reading is excussimus; v. excutio; and for excita, Cic. Mur. 17 fin. ap. Quint. 8, 3, 80, both the MSS. and editions of Cic. have excitata).

  1. I. Lit.: auxilia e Germania Britanniaque excivit segniter, Tac. H. 2, 97: consulem ab urbe, Liv. 3, 2: homines sedibus, id. 32, 13: sellularii exciti (ad militiam) dicuntur, id. 8, 20 init.: animas imis sepulcris, Verg. E. 8, 98: suem latebris, Ov. M. 10, 711: Urgulaniam domo principis, Tac. A. 4, 21: quid est quod me excivisti ante aedes? Plaut. Ep. 4, 2, 1; so, aliquem foras, id. Trin. 5, 2, 52: hostem ad dimicandum acie, Liv. 2, 30: Volscos ad expugnandam secum Ardeam, id. 4, 9, 11: auxilia, id. 45, 4, 3: juventutem Celtiberorum, id. 28, 24, 4; cf.: in pugnam, Luc. 6, 12: in arma, Stat. Th. 4, 146: in proelia, Luc. 7, 361: principibus coloniae Romam excitis, Liv. 3, 4, 5.
    Absol.: exciente buccina Tritone, Suet. Claud. 21 fin.
    1. B. Transf., of inanim. and abstr. objects, to bring out or forth; to call forth, produce: semina per artus, Lucr. 4, 1215: lacrimas alicui, Plaut. Cist. 1, 1, 114; Tac. A. 11, 2: crepitum, Plaut. Curc. 2, 3, 16: sonitum pedibus, Lucr. 2, 327: molem (i. e. tempestatem) in undis, Verg. A. 5, 790: vim morbi, Lucr. 4, 665 et saep.
  2. II. Trop.
    1. A. To rouse, excite; to frighten, terrify any one: sopore, Lucr. 4, 37; cf.: excita anus, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 36 ed. Vahl.); cf. also: clamor subito ortus dictatorem quoque ex somno excivit, Liv. 4, 27, 6: somno excitus, Sall. J. 72 fin.: Mauri atque Gaetuli, ignoto et horribili sonitu repente exciti, id. ib. 99, 2: inter cetera, quae ad exciendum in Graeciam Antiochum dicere est solitus, Liv. 36, 7: excivit ea caedes Bructeros, etc., Tac. A. 1, 51: qualis commotis excita sacris Thyias, Verg. A. 4, 301; esp. freq. in the part. perf.; see the passages quoted init.; cf. also: (juventus) privatis atque publicis largitionibus excita, Sall. C. 37, 7: ita conscientia mentem excitam vastabat, id. ib. 15, 4: Evander concursu pastorum, excitus, Liv. 1, 7, 9: Britanni omnium civitatium vires exciverant, Tac. Agr. 29.
      Poet.: pulsuque pedum tremit excita tellus, frightened, quaking, Verg. A. 7, 722; 12, 445.
    2. B. To stir up, excite any passion (very rare): terrorem, Liv. 10, 4; cf. tumultum, id. 3, 39; 7, 11 fin.

excĭto, āvi, ātum, 1, v. freq. a. [excio], to call out or forth, to bring or send out, to wake or rouse up (freq. and class.; cf.: provoco, evoco; irrito, lacesso, invito).

  1. I. Lit.: unde (Acherunte) animae excitantur obscura umbra, Poëta ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37: aliquem a portu, Plaut. Am. 1, 1, 10: aliquem huc foras, id. Rud. 1, 5, 2: si excitatus fuerit de spectaculis, turned out, expelled, Quint. 3, 6, 19: dormientes spectatores e somno, to wake up, Plaut. Merc. 1, 2, 48; cf.: quaeso, ne me e somno excitetis, Cic. Rep. 6, 12: velut dormitantes eos excitari, Quint. 4, 1, 73: patre excitato (opp. dormiente), id. 4, 2, 72: scuto offenso excitatus vigil, Liv. 7, 36, 2: aliquem ab inferis, to summon up, Cic. Font. 12, 26; id. Cat. 2, 10, 20; id. Verr. 2, 5, 49, 129: aliquem a mortuis, id. de Or. 1, 57, 245: non dubitavit excitare reum consularem, to call upon to stand up, to call up, id. ib. 2, 28, 124: reos, id. ib. 2, 47, 195; Quint. 11, 3, 174; cf. Liv. 9, 8, 3: testes, Cic. Rab. Post. 17, 47: judicem, Cels. ap. Quint. 9, 2, 104 et saep.: feras, to rouse or scare up, Cic. Off. 3, 17, 68: cervum nemorosis latibulis, Phaedr. 2, 8, 1.
    Prov.: aliis leporem, Petr. 1, 31, 7.
    1. B. Transf., of inanim. and abstr. things, to raise, erect: vapores, qui a sole ex aquis excitantur, Cic. N. D. 2, 46, 118: caput altius, Cels. 8, 4 med.
      1. 2. In partic., with the accessory notion of making, forming, to raise, erect, build, construct: exstrui vetat (Plato) sepulcrum altius, quam, etc. … nec e lapide excitari amplius, Cic. Leg. 2, 27, 68: turres, Caes. B. G. 5, 40, 2; id. B. C. 1, 25 fin.: tumulum alicui, Suet. Claud. 1: aedificium, Sen. Ep. 52: urbem, Flor. 1, 1: nova sarmenta cultura excitantur, are produced, Cic. de Or. 2, 21, 88: pascua in novalibus, Pall. Nov. 13, 3: ignem, to kindle up, excite, Caes. B. G. 7, 24, 4; Lucr. 6, 308: incendium, Cic. Phil. 7, 1, 3: invalidas flammas admoto fomite, Luc. 8, 776.
        Poet. transf.: aras, Verg. G. 4, 549: foculum bucca, Juv. 3, 262: siser stomachum, Plin. 20, 5, 17, § 34: uvae os, stomachum, id. 23, 1, 7, § 12.
  2. II. Trop.
    1. A. In gen., to raise up, comfort; to arouse, awaken, excite, incite, stimulate, enliven: qui ab excitata fortuna ad inclinatam et prope jacentem desciscerem, erected, established, Cic. Fam. 2, 16, 1; cf.: amici jacentem animum excitare, id. Lael. 16, 59; and with this cf. id. Att. 1, 16, 8; and: animos excitare atque inflammare ad persequendi studium, id. de Imp. Pomp. 2, 5: animos omnium ad laetitiam, Caes. B. G. 7, 79, 3: aliquem ad laborem et ad laudem, Cic. Planc. 24, 59; cf. id. Top. 2, 5: languentem labentemque populum ad decus, id. de Or. 1, 46, 202: aliquem ad bellum, Caes. B. G. 3, 10, 3: aliquem ad virtutem, id. ib. 6, 14, 5: aliquem ad audiendum, Quint. 4, 1, 34: gallos alacritate ad canendum, Cic. Div. 2, 26, 56 et saep.: alicujus memoriam alicui excitans, reviving, renewing, Cic. Or. 10, 35: hominum studia ad utilitates nostras allicere atque excitare, id. Off. 2, 6, 20: hominum studia, Caes. B. C. 3, 21, 1: salsum excitat et a taedio defendit orationem, enlivens, Quint. 6, 3, 19: fictiones personarum mire orationem excitant, id. 9, 2, 29; cf. id. 6, 1, 2: hi soni cum augenda intentione excitandi (opp. temperandi), to sharpen, pronounce strongly, id. 11, 3, 42: syllabam acutam, id. 12, 10, 33.
    2. B. In partic.
      1. 1. To appeal to, call upon, cite: ut nos ex annalium monimentis testis excitamus eos, etc., Cic. Fin. 2, 21, 67: multos testis liberalitatis tuae, id. Rab. Post. 17, 47.
      2. 2. With the accessory idea of producing (acc. to I. B. 2.), to found, cause, occasion, excite, kindle: priusquam docuero, quibus initiis ac fundamentis hae tantae summis in rebus laudes excitatae sint, Cic. Sest. 2, 5; cf. id. Fin. 4, 7, 18: in animis hominum motum dicendo vel excitare vel sedare, id. de Or. 1, 46, 202: risus, id. Phil. 3, 9, 21: plausum, id. Sest. 58, 124: fletum etiam inimicis, id. ib. 57, 121: amores, id. Off. 1, 5, 14: iras, Verg. A. 2, 594: suspicionem alicui, Cic. Sest. 18, 41: varios sermones, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 2: quantas tragoedias, Cic. Mil. 7, 18: vim ac dolorem bonorum omnium, id. Planc. 18, 45 et saep.
        Hence, excĭtātus, a, um, P. a. (lit. excited, kindled; hence), animated, lively, vigorous, vehement, strong, loud (rare but class.): acutus et excitatus sonus, Cic. Rep. 6, 18.
        Comp.: clamor, Liv. 4, 37, 9: haec lumina, Quint. 12, 10, 49: schema, id. 9, 3, 10.
        Sup.: odor, Plin. 20, 17, 71, § 182.
        Adv.: excĭtāte, vigorously, briskly, brightly, vehemently.
        In the comp.: fulgent gemmae, Plin. 37, 7, 31, § 106: clamitantes, Amm. 18, 8.