Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well (comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init.], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).

  1. I. As adjunct of verbs.
    1. A. In gen.
      1. 1. Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort: villam rusticam bene aedificatam habere expedit, Cato, R. R. 3: villam bonam beneque aedificatam, Cic. Off. 3, 13, 55: quid est agrum bene colere? Bene arare, Cato, R. R. 61: agro bene culto nihil potest esse … uberius, Cic. Sen. 16, 57: ubi cocta erit bene, Cato, R. R. 157; 3; 4; 32 et saep.: te auratam et vestitam bene, Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26: me bene curatā cute vises, well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15: bene olere, Verg. E. 2, 48: bene sonare, Quint. 8, 3, 16: neque tamen non inprimis bene habitavit, in the very best style, Nep. Att. 13, 1: a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere, Cic. Off. 2, 25, 89: so, bene cenare, Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56: bene de rebus domesticis constitutum esse, to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97; similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit, well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.
      2. 2. With respect to the mind.
        1. a. Perception, knowledge, ability: quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus, Sen. Ep. 27, 5: quin melius novi quam te et vidi saepius, Plaut. Capt. 5, 2, 22: novi optime (Bacchus) et saepe vidi, Cic. Fam. 7, 23, 2: qui optime suos nosse deberet, Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin’ haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2: quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum, Cic. Sen. 21, 77: ut hic melius quam ipse illa scire videatur, id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132: cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam, id. Fin. 1, 2, 5: gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet, of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42: melius in Volscis imperatum est, better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6: nihil melius quam omnis mundus administratur, Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought (spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1: prudentibus et bene institutis, well educated, id. Sen. 14, 50: sapientibus et bene naturā constitutis, endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137: quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc., more ably, id. Inv. 1, 34, 59: tabulas bene pictas collocare in bono lumine, good paintings, id. Brut. 75, 261: canere melius, Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91: bene pronuntiare, id. 11, 3, 12: bene respondere interrogationibus, id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.
        2. b. Of feeling, judgment, and will: similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit, when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so, bene sentire, id. ib. 6, 1, 3; so, bene, optime de re publicā sentire, to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23: bene animatas eas (insulas) confirmavit, well disposed, Nep. Cim. 2, 4: ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat, Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7: quod bene cogitasti aliquando, laudo, that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34: se vero bene sperare (i. e. de bello), had good hopes, Liv. 6, 6, 18: sperabis omnia optime, Cic. Fam. 4, 13, 7: tibi bene ex animo volo, Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well: vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt, Sall. C. 52, 29: omnia non bene consulta, id. J. 92, 2.
        3. c. Of morality, honesty, honor, etc.
          1. (α) Bene vivere, or bene beateque vivere ( = καλῶς κἀγαθῶς), to lead a moral and happy life: qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere, Cic. Inv. 1, 51, 93: in dialecticā vestrā nullam esse ad melius vivendum vim, id. Fin. 1, 19, 63: quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur, id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).
          2. (β) Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously: qui se bene mori quam turpiter vivere maluit, Liv. 22, 50, 7: ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis, id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4: tum potui, Medea, mori bene, Ov. H. 12, 5.
          3. (γ) Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired: multa bona bene parta habemus, Plaut. Trin. 2, 2, 65: mei patris bene parta indiligenter Tutatur, Ter. Phorm. 5, 3, 5: res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso, Cic. Off. 1, 26, 92: diutine uti bene licet partum bene, Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.: mala parta, Cic. Phil. 2, 27, 65: male par tum, Plaut. Poen. 4, 2, 22).
          4. (δ) Apud bonos bene agier, an old legal formula: bonā fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.
            (ε) Non bene = male, not faithfully: esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset, Ov. M. 7, 716.
        4. d. Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right (to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36: sequi recusarunt bene monentem, Liv. 22, 60, 17: quom mihi et bene praecipitis, et, etc., since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7: bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci, Cic. Sen. 13, 45: hoc bene censuit Scaevola, correctly, Dig. 17, 1, 48.
        5. e. Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully: nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet, Plaut. Mil. 3, 1, 111: nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus, Cic. Fin. 1, 41, 72: si bene qui cenat, bene vivit, Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71: perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poët. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit, id. ib. 1, 2, 2: quando hoc bene successit, Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum’st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia’st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18: melius ominare, use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329: qui se suamque aetatem bene curant, Plaut. Ps. 4, 7, 36.
          So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui se bene habet suisque amicis usui est, who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128: nam hanc bene se habere aetatem nimio’st aequius, id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody’s interests: tuae rei bene consulere cupio, id. Trin. 3, 2, 9: ut qui mihi consultum optume velit esse, Ter. Phorm. 1, 3, 1: me optime consulentem saluti suae, Cic. Fam. 4, 14, 2: qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt, id. Off. 2, 13, 46.
          So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de: addecet Bene me, renti bene referre gratiam, Plaut. Rud. 5, 3, 36: Licinii aps te bene merenti male refertur gratia? id. Ps. 1, 3, 86: ut memorem in bene meritos animum praestarem, Cic. Fam. 1, 9, 10: cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere, id. ib. 7, 1, 4: tam bene meritis de nomine Punico militibus, Liv. 23, 12, 5: si bene quid de te merui, Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.
          So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. Durc. 4, 2, 34: et quoniam vendat, velle quam optime vendere, Cic. Off. 3, 12, 51: ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus, id. ib. 3, 15, 61: vin’ bene emere? Do. Vin’ tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38: melius emetur, Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.: qui vitā bene credat emi honorem, cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.
        6. f. Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.: in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.’ placet, bene facitis, Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.
          With gratiam habere: bene fecisti; gratiam habeo maximam, Ter. Eun. 5, 8, 61; cf. bene benigneque arbitror te facere, Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles … Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini … sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.: male hercule narras, I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10): bene, ita me di ament, nuntias, Ter. Hec. 4, 4, 20: benenarras, Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia’st, id. Men. 2, 3, 41.
        7. g. Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely: cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint, Cic. Sen. 2, 5: cui bene librato … Obstitit ramus, Ov. M. 8, 409: at bene si quaeras, id. ib. 3, 141: tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur, Plaut. Am. 1, 1, 196: bene dissimulare amorem, entirely, Ter. And. 1, 1, 105: quis enim bene celat amorem? Ov. H. 12, 37.
          So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt … Majestas et amor, id. ib 2, 846.
          Redundant, with vix (Ovid.): vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.), Ov. M. 3, 14: tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus? id. H. 6, 24: vix bene desieram, rettulit illa mihi, id. F 5, 277.
        8. h. Sup., most opportunely, at the nick of time (comic): sed eccum meum gnatum optume video, Plaut. Merc. 2, 2, 57: sed optume eccum exit senex, id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2. —;
        9. i. Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ’ praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success: quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis? Cic. Div. 2, 17, 38.
    2. B. In partic.
      1. 1. Bene dicere.
        1. a. To speak well, i. e. eloquently: qui optime dicunt, the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5: etiam bene dicere haud absurdum est, Sall. C. 3, 1: abunde dixit bene quisquis rei satisfecit, Quint. 12, 9, 7; cf: bene loqui, to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.
        2. b. To speak ably: multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum, Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.
        3. c. To speak correctly or elegantly: eum et Attice dicere et optime, ut ..bene dicere id sit, Attice dicere, Cic. Opt. Gen. 4, 13’ optime dicta, Quint. 10, 1, 19.
          So, bene loqui: ut esset perfecta illa bene loquendi laus, Cic. Brut. 72, 252: at loquitur pulchre. Num melius quam Plato? id. Opt. Gen. 5, 16.
        4. d. To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.
          Ironically: bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor, Plaut. Rud. 3, 2, 26: nec tibi cessaret doctus bene dicere lector, Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.
          And dat understood: si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar, Plaut. Poen. 3, 3, 18’ omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11: ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti, Hor. Ep 2, 1, 155
          Part. ’ indignis si male dicitur, male dictum id esse duco; Verum si dignis dicitur, bene dictum’st, is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra.
          Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised: bene dictis si certasset, audisset bene, Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.
        5. e. To use words of good omen (εὐφημεῖν): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave linguā, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.
        6. f. Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.
        7. g. Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds): bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant, Plaut. Pers. 4, 3, 25; so, bene loqui: male corde consultare, Bene linguā loqui, use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.
      2. 2. Bene facere.
        1. a. Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra): vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias, Cic. Or. 2, 20, 86: non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt, Quint. 4, 1, 70: Jovem Phidias optime fecit, id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.
          P. a.: quid labor aut bene facta juvant? his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525.
        2. b. Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)
          1. (α) With dat.: bonus bonis bene feceris, Plaut. Poen. 5, 4, 60: bene si amico feceris, ne pigeat fecisse, id. Trin. 2, 2, 66: malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere, id. Poen. 3, 3, 20: homini id quod tu facis bene, id. Ep 1, 2, 33: tibi lubens bene faxim, Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25: at tibi di semper … faciant bene, may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32: di tibi Bene faciant, Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.
            Pass.: quod bonis bene fit beneficium, Plaut. Capt. 2, 2, 108: pulchrum est bene facere reipublicae, Sall. C. 3, 1: ego ne ingratis quidem bene facere absistam, Liv. 36, 35, 4.
            Reflexively. sibi bene facere, enjoy one’s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.
          2. (β) With in and abl.: quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui, Plaut. Am. 1, 1, 30.
          3. (γ) With erga: si quid amicum erga bene feci, Plaut. Trin. 5, 2, 4.
          4. (δ) With ellipsis of dat., to impart benefits: ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci, Plaut. As. 1, 2, 11: quod bene fecisti, referetur gratia, id. Capt. 5, 1, 20: ego quod bene feci, male feci, id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41: si beneficia in rebus, non in ipsā benefaciendi voluntate consisterent, Sen. Ben. 1, 7, 1: benefaciendi animus, id. ib. 2, 19, 1.
            So esp. in formula of thanks, etc.’ bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.
            P. a. as subst.: bĕnĕ facta, ōrum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20; bene facta referre, Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.
            So freq. in eccl. writ ers: et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt, Vulg. Luc. 6, 33: bene facite his qui oderunt vos, id. Matt. 5, 44.
            (ε) Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)’ discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17: interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male, id. Luc. 6, 9: qui bene facit, ex Deo est, id. Joan. Ep. 3, 11.
            In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds: bene facta recte facta sunt, Cic. Par 3, 1, 22: omnia bene facta in luce se collocari volunt, id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9: bene facta mea reipublicae procedunt, Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.
            Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.
            (ζ) In medical language, to be of good effect, benefit, do good: id bene faciet et alvum bonam faciet, Cato, R. R. 157, 6.
            So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.
            (η) In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.
            (θ) Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa’st mea. La. Bene meher cule factum’st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7: bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium, Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu’st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.
      3. 3. With esse.
        1. a. Bene est, impers., it is well.
          1. (α) In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11; 14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo, Plaut. Pers. 4, 3, 41
            These formulas were obsolete at Seneca’s time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est; ego valeo, Sen. Ep. 15, 1.
          2. (β) = bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume’st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.
        2. b. Bene est alicui, impers., it is (goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.): bona si esse veis, bene erit tibi, Plaut. Merc. 3, 1, 12: quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum’st, id. ib. 3, 1, 13: qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides, id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.: si non est, jurat bene solis esse maritis, Hor. Ep 1, 1, 88: nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent, Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.
          Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40: spero ex tuis litteris tibi melius esse, that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.
          With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poët. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib).
          With abl., to be well off in, to feast upon a thing: ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis, Plaut. Cas. 2, 3, 39: at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo, Hor. S. 2, 2, 120.
        3. c. Bene sum = bene mihi est: minore nusquam bene fui dispendio, Plaut. Men. 3, 2, 20: de eo (argento) nunc bene sunt tuā virtute, id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit; ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo, id. Bacch. 1, 1, 51: scis bene esse si sit unde, id. Capt. 4, 2, 70.
      4. 4. Bene habere.
        1. a. With subj. nom.
          1. (α) To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.
          2. (β) To be favorable, to favor: bene habent tibi principia, Ter. Phorm. 2, 3, 82.
          3. (γ) With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.: si te bene habes, Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.
        2. b. Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well: bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis, Cic. Mur. 6, 14: bene habet: di pium movere bellum, Liv. 8, 6, 4: atque bene habet si a collegā litatum est, id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.
          So pers.: bene habemus nos, si in his spes est; opinor, aliud agamus, we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.
      5. 5. Bene agere, with cum and abl.
          1. (α) To treat one well: bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc., Val. Max. 5, 3, ext. 3.
          2. (β) Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate: bene dicat secum esse actum, that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2: non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant, Sen. Vit. Beat. 2, 1.
            With ellipsis of cum and abl.: si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxiā (sc. mecum), Plaut. Mil. 5, 23.
      6. 6. Rem (negotium) bene gerere.
          1. (α) To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patriā procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.): non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae, Cic. Pis. 3, 6; so, qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit, id. Phil. 2, 1, 2: rem publicam, id. Pis. 19, 45: Apollini republicā vestrā bene gestā servatāque … donum mittitote, Liv. 23, 11, 3.
          2. (β) To be successful, meet with success, acquit one’s self well; usu. of war; also of private affairs: bello extincto, re bene gestā, vobis gratis habeo, etc., Plaut. Pers. 5, 1, 2: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, id. Curc. 4, 2, 41; quasi re bene gestā, Ter. Ad. 5, 1, 13: rem te valde bene gessisse rumor erat, that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61: conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse, Caes. B. G. 5, 57: haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae, id. ib. 7, 44: res bello bene gestae, success in war, Liv. 23, 12, 11: laeti bene gestis corpora rebus Procurate, Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.
      7. 7. Bene vertere, in wishes.
          1. (α) With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.: quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat, Plaut. Aul. 4, 10, 58: quod utrisque bene vertat, Liv. 8, 5, 6: quod bene verteret, id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.: quod bene eveniat, Cato, R. R. 141.
          2. (β) With di as subject: di bene vortant, may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.
      8. 8. Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55: bene valete et vivite! id. Mil. 4, 8, 30: cives bene valete! id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122: salvere jubeo te, mi Saturides, bene, Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.
      9. 9. In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus): ita me Juppiter bene amet, Plaut. Poen. 5, 5, 47: di te bene ament, Hegio, id. Capt. 1, 2, 29: ita me di bene ament, Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13: Jane pater uti te … bonas preces bene precatus siem, Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Müll. (p. 267 Lind.).
      10. 10. Elliptical expressions.
          1. (α) Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.: bene Pericles (i.e. dixit), Cic. Off. 1,40, 144: bene (Philippus) ministrum et praebitorem, id. ib. 2, 14, 53: existimabatur bene, Latine (i. e. loqui), id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47: at bene Areus, Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56: nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat), Cic. Fin. 1, 8, 26: sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies), id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.
          2. (β) In applauding answers’ bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.
          3. (γ) In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637: bene mihi, bene vobis, bene amicae meae! Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.
      11. 11. Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives … credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5: in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas, to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11: melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus, it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3: bene Arruntium morte usum, that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.
  2. II. Adv. of intensity, = valde, very, with adjj. and advv.
      1. 1. With adjj.: bene tempestate serenā, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.: bene firmus, Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18: bene robustus, id. Div. in Caecil. 15, 48: bene morigerus fuit puer, Plaut. Capt. 5, 2, 13: bene ergo ego hinc praedatus ibo, id. Ps. 4, 7, 39: bene lautum, id. Rud. 3, 3, 39: bene et naviter oportet esse impudentem, Cic. Fam. 5, 12, 3: id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc., id. ib. 7, 16, 3: bene sanos, id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44: bene longinquos dolores, Cic. Fin. 2, 29, 94: sermonem bene longum, id. Or. 2, 88, 361: bene magna caterva, id. Mur. 33, 69: magna multitudo, Hirt. B. Hisp. 4: barbatus, Cic. Cat. 2, 10, 22: fidum pectus, Hor. C. 2, 12, 15: cautus, Ov. H. 1, 44: multa, Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4: homo optime dives, Sen. Vit. Beat. 23, 2.
      2. 2. With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.: bene libenter victitas, Ter. Eun. 5, 8, 44: bene mane haec scripsi, Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16: bene penitus, id. Verr. 2, 2, 70, § 169: bene longe, Hirt. B. Hisp. 25: bene gnaviter, Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.
        With adverb. phrase: siad te bene ante lucem venisset, Cic. Or. 2, 64, 259.

bĕnus, a, um, adj., v. bonus init.