Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

dĭes (dīes, Liv. Andron. Fragm. Odys. 7), ēi ([etilde]ī, Verg. A. 4, 156; Hor. S. 1, 8, 35 et saep.; dissyl.: di-ei, Ter. Eun. 4, 7, 31; also gen. dies, die, and diidies, as in acies, facies, pernicies, etc., Enn. ap. Gell. 9, 14; Ann. v. 401 Vahl.; Cic. Sest. 12, 28 ap. Gell. l. l.: die, Prisc. p. 780 P.; even in Verg. G. 1, 208, where Gellius reads dies, v. Wagner ad loc., nearly all MSS. have die; cf. Rib. and Forbig. ad loc.; so, die, Plaut. Ps. 4, 7, 59; id. Capt. 4, 2, 20; Caes. B. G. 7, 11, 5; id. B. C. 1, 14, 3; 3, 76, 2; Just. 2, 11, 17; cf. Oud. ad B. G. 2, 23, 1. Die appears to be certain in Sall. J. 52, 3; 97, 3. Also in Cic. Sest. 12, 28, Gellius reads dies, where our MSS., except the Cod. Lamb., have diei; perh. those words do not belong to Cicero himself. Form dii, Verg. A. 1, 636, Rib. and Forbig. after Serv. and Gell. l. l.
Dat., diēī, saep. die, Plaut. Am. 1, 1, 120, acc. to Serv. Verg. G. 1, 208; Plaut. Am. 1, 3, 48; id. Capt. 3, 1, 4; id. Trin. 4, 2, 1; once dii, id. Merc. 1, Prol. 13; cf. Roby, Gram. 1, 121 sq.); m. (in sing. sometimes f., esp. in the signif. no. I. B. 1.) [root Sanscr. , gleam: dinas, day; Gr. δῖος, heavenly; cf. Lat. Jovis (Diovis), Diana, deus, dīvus, etc. Old form, dius (for divus); cf.: nudius, diu, etc. The word also appears in composition in many particles, as pridem, hodie, diu, etc., v. Corss. Auspr. 2, 855 sq.], a day (cf.: tempus, tempestas, aetas, aevum, spatium, intervallum).

  1. I. Lit.
    1. A. In gen., the civil day of twenty-four hours.
          1. (α) Masc.: dies primus est veris in Aquariodies tertiusdies civiles nostros, etc., Varr. R. R. 1, 28, 1; cf. Plin. 2, 77, 79, § 188; Macr. S. 1, 3; Gell. 3, 2: REBVS IVRE IVDICATIS TRIGINTA DIES IVSTI SVNTO, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; and 15, 13 fin.; for which; per dies continuos XXX., etc., Gai. Inst. 3, 78: multa dies in bello conficit unus, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 297 ed. Vahl.); cf.: non uno absolvam die, Plaut. Capt. 3, 5, 73: hic dies, id. Aul. 4, 9, 11: hic ille est dies, id. Capt. 3, 3, 3: ante hunc diem, id. ib. 3, 4, 101: illo die impransus fui, id. Am. 1, 1, 98; cf.: eo die, Caes. B. G. 1, 22 fin.; 2, 6; 2, 32 fin.; 4, 11, 4; 5, 15 fin. et saep.: postero die, id. ib. 1, 15, 1; 3, 6, 3 et saep.; Cic. Verr. 2, 2, 17; Sall. J. 29, 5; 38, 9 et saep.: in posterum diem, Caes. B. G. 7, 41 fin.; id. B. C. 1, 65 fin. et saep.: diem scito esse nullum, quo die non dicam pro reo, Cic. Q. Fr. 3, 3: domi sedet totos dies, Plaut. Aul. 1, 1, 34: paucos dies ibi morati, Caes. B. G. 7, 5, 4: dies continuos XXX. sub bruma esse noctem, id. ib. 5, 13, 3: hosce aliquot dies, Ter. Heaut. 4, 5, 4; cf. id. Eun. 1, 2, 71 et saep.: festo die si quid prodegeris, Plaut. Aul. 2, 8, 10; so, festus, id. Cas. 1, 49; id. Poen. 3, 5, 13; 4, 2, 26 et saep.
          2. (β) Fem. (freq. in poetry metri gratiā; rare in prose), postrema, Enn. ap. Gell. 9, 14: omnia ademit Una dies, Lucr. 3, 912; cf. id. 3, 921; 5, 96 and 998: homines, qui ex media nocte ad proximam mediam noctem in his horis XXIV. nati sunt, una die nati dicuntur, Varr. ap. Gell. 3, 2, 2 (uno die, Macr. S. 1, 3): quibus effectis armatisque diebus XXX., a qua die materia caesa est, Caes. B. C. 1, 36 fin.: Varronem profiteri, se altera die ad colloquium venturum, id. ib. 3, 19, 4 (for which, shortly before: quo cum esset postero die ventum); cf.: postera die, Sall. J. 68, 2 (for which, in the same author, more freq.: postero die): pulchra, Hor. Od. 1, 36, 10: suprema, id. ib. 1, 13, 20: atra, Verg. A. 6, 429: tarda, Ov. M. 15, 868 et saep.
            (But Caes. B. C. 3, 26, 1; 3, 37, 1, read altero, tertio.)
        1. b. Connections: postridie ejus diei, a favorite expression of Caesar, Caes. B. G. 1, 23, 1: 1, 47, 2; 1, 48, 2 et saep., v. postridie; and cf.: post diem tertium ejus diei, Cic. Att. 3, 7; Sulpic. ap. Cic. Fam. 4, 12, 2; Liv. 27, 35: diem ex die exspectabam, from day to day, id. ib. 7, 26 fin.; cf.: diem ex die ducere, Caes. B. G. 1, 16, 5; for which also: diem de die prospectans, Liv. 5, 48; and: diem de die differre, id. 25, 25: LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO, for every day, day by day, daily, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: affatim est hominum, in dies qui singulas escas edunt, Plaut. Men. 3, 1, 10; so, in dies, every day, Cic. Top. 16, 62; Caes. B. G. 3, 23, 7; 5, 58, 1; 7, 30, 4; Vell. 2, 52, 2; Liv. 21, 11 Drak.; 34, 11 al.; less freq. in sing.: nihil usquam sui videt: in diem rapto vivit, Liv. 22, 39; cf.: mutabilibus in diem causis (opp. natura perpetua), id. 31, 29 (in another signif. v. the foll., no. II. A. 3); and: cui licet in diem ( = singulis diebus, daily) dixisse Vixi, etc., Hor. Od. 3, 29, 42. And still more rarely: ad diem, Treb. Gallien. 17; Vop. Firm. 4: ante diem, v. ante.
          Die = quotidie or in diem, daily, Verg. E. 2, 42; 3, 34: quos mille die victor sub Tartara misi, id. A. 11, 397: paucissimos die composuisse versus, Quint. 10, 3, 8: saepius die, Plin. 15, 6, 6, § 22: die crastini, noni, pristini, quinti, for die crastino, nono, etc., v. h. vv. crastinus, nonus, etc.; and cf. Gell. 10, 24; Macr. S. 1, 4.
    2. B. In partic.
      1. 1. A set day, appointed time, term in the widest sense of the word (for appearing before court, in the army, making a payment, etc.).
          1. (α) Masc.: MORBVS SONTICVS … STATVS DIES CVM HOSTE … QVID HORVM FVIT VNVM IVDICI ARBITROVE REOVE DIES DIFFISVS ESTO, XII. Tab. ap. Cic. Off. 1, 12; Fest. p. 273, 26 Müll.; for which: STATVS CONDICTVSVE DIES CVM HOSTE, acc. to Cincius ap. Gell. 16, 4, 4; and with comic reference to the words of this law, Plaut. Curc. 1, 1, 5 (found also in Macr. S. 1, 16); and freq.: status dies, Plin. Ep. 9, 39, 1; Suet. Claud. 1; Flor. 1, 13, 16 et saep.: hic nuptiis dictus est dies, Ter. And. 1, 1, 75; cf.: dies colloquio dictus est ex eo die quintus, Caes. B. G. 1, 42, 4; so, dictus, id. ib. 5, 27, 5: iis certum diem conveniendi dicit, id. ib. 5, 57, 2: die certo, Sall. J. 79, 4; cf. constituto, id. ib. 13 fin.: decretus colloquio, id. ib. 113, 3: praestitutus, Liv. 3, 22: praefinitus, Plin. 35, 10, 36, § 109; Gell. 16, 4, 3: ascriptus, Phaedr. 4, 11, 8 et saep.: quoniam advesperascit, dabis diem nobis aliquem, ut contra ista dicamus, Cic. N. D. 3, 40; Caes. B. G. 1, 16, 5; id. B. C. 1, 11, 2; Sall. J. 109, 3; Liv. 35, 35 et saep.: dies ater, an unlucky day, Sen. Vit. Beat. 25.
          2. (β) Fem. (so commonly in this sense in class. prose, but only in sing., v. Mützell ad Curt. 3, 1, 8): ut quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11; so, dicta, Cic. Fam. 16, 10 fin.; cf.: edicta ad conveniendum, Liv. 41, 10 fin.: praestituta, Plaut. Ps. 1, 3, 140; 2, 2, 28; Ter. Ph. 3, 2, 38; Cic. Verr. 2, 3, 14 fin.; id. Vatin. 15, 37; id. Tusc. 1, 39; Liv. 45, 11 et saep.; cf. constituta, Cic. Caecin. 11, 32; Caes. B. G. 1, 4, 2; 1, 8, 3: certa eius rei constituta, id. B. C. 3, 33, 1: pacta et constituta, Cic. Cat. 1, 9, 24: statuta, Liv. 31, 29: stata, id. 27, 23 fin.: certa, Caes. B. G. 1, 30, 4, 5, 1, 8; id. B. C. 1, 2, 6; Nep. Chabr. 3 et saep.: annua, Cic. Fam. 7, 23; id. Att. 12, 3 fin.; cf. longa, Plaut. Ep. 4, 1, 18: die caecā emere, oculatā vendere, i. e. to buy on credit and sell for cash, id. Ps. 1, 3, 67, v. caecus, no. II. B.: haec dies summa hodie est, mea amica sitne libera, an, etc., id. Pers. 1, 1, 34: puto fore istam etiam a praecone diem, Cic. Att. 13, 3: ubi ea dies venit (preceded by tempore ejus rei constituto), Caes. B. G. 7, 3: praeterita die, qua suorum auxilia exspectaverant, id. ib. 7, 77, 1; cf. id. ib. 6, 33, 4: esse in lege, quam ad diem proscriptiones fiant, Cic. Rosc. Am. 44, 128 et saep.
          3. (γ) Both genders together: diem dicunt, qua die ad ripam Rhodani omnes conveniant: is dies erat a. d. V. Kal. Apr., etc., Caes. B. G. 1, 6 fin.; Cic. Att. 2, 11; id. Q. Fr. 3, 1, 3; Liv. 34, 35 al.
        1. b. Hence: dicere diem alicui, to impeach, lay an accusation against: diem mihi, credo, dixerat, Cic. Mil. 14, 36: Domitium Silano diem dixisse scimus, id. Div. in Caec. 20, 67.
      2. 2. A natural day, a day, as opp. to night: ut vel, quia est aliquid, aliud non sit, ut Dies est, nox non est; vel, quia est aliquid, et aliud sit: Sol est super terram, dies est, Quint. 5, 8, 7: pro di immortales, quis hic illuxit dies, Cic. Fragm. ap. Quint. 9, 4, 76: credibile non est, quantum scribam die, quin etiam noctibus, in the daytime, id. Att. 13, 26: negat ullum esse cibum tam gravem, quin is die et nocte concoquatur, in a single day and night, id. N. D. 2, 9, 24; cf. in this signif.: die ac nocte, Plin. 29, 6, 36, § 113: nocte et die, Liv. 25, 39; and simply die, Hor. S. 2, 1, 4; Quint. 10, 3, 8; cf. also: currus rogat ille paternos, Inque diem alipedum jus et moderamen equorum, Ov. M. 2, 48; and, connected with nox: (Themistocles) diem noctemque procul ab insula in salo navem tenuit in ancoris, Nep. Them. 8 fin.; cf. Cic. Div. 2, 27, 59; Liv. 22, 1 fin.
        But more freq.: diem noctemque, like our day and night, i. q. without ceasing, uninterruptedly; Caes. B. G. 7, 77, 11; 7, 42 fin.; id. B. C. 1, 62; for which less freq.: diem et noctem, Hirt. B. Hisp. 38, 1; diem ac noctem, Liv. 27, 4 and 45: noctemque diemque, Verg. A. 8, 94; cf. Quint. 9, 4, 23: continuate nocte ac die itinere, Caes. B. C. 3, 11, 1; 3, 36, 8; and in plur.: dies noctesque, Plaut. Rud. 2, 3, 49; Ter. Eun. 1, 2, 113; Cic. Att. 7, 9 fin.; Nep. Dat. 4, 4 et saep.; also, reversing the order: noctesque diesque, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 338 ed. Vahl.); Hor. S. 1, 1, 76: noctesque et dies, Ter. And. 4, 1, 52; id. Eun. 5, 8, 49: noctes atque dies, Lucr. 2, 12; 3, 62; Cic. Fin. 1, 16, 51; Verg. A. 6, 127 al.: noctes diesque, id. ib. 9, 488: noctes ac dies, Cic. Arch. 11, 29: noctes et dies, id. Brut. 90, 308; id. de Or. 1, 61, 260; id. Tusc. 5, 25 and 39; Ter. Eun. 5, 8, 49; cf. also: neque noctem neque diem intermittit, Caes. B. G. 5, 38: Galli diessic observant, ut noctem dies subsequatur, id. ib. 6, 18, 2 Herz ad loc. So, too, in gen.: qui nocte dieque frequentat Limina, Mart. 10, 58, 11: cum die, at break of day, Ov. M. 13, 677: orto die ( = orta luce), Tac. A. 1, 20; 1, 68; id. H. 2, 21: ante diem ( = ante lucem), Hor. Ep. 1, 2, 35: dies fit, late Lat. for lucescit, Vulg. Luc. 22, 66: de die, in open day, broad day; v. de.
      3. 3. Dies alicujus (like the Heb. [??]; v. Gesen. Lex. s. h. v.).
        1. a. I. q. dies natalis, a birthday: diem meum scis esse III. Non. Jan. Aderis igitur, Cic. Att. 13, 42, 2; cf. in full: natali die tuo, id. ib. 9, 5 al. So the anniversary day of the foundation of a city is, dies natalis urbis, Cic. Div. 2, 47, 98.
        2. b. I. q. dies mortis, dying-day: quandocumque fatalis et meus dies veniet statuarque tumulo, Tac. Or. 13 fin. Called, also: supremus dies. Suet. Aug. 99; id. Tib. 67; cf.: supremus vitae dies, Cic. de Sen. 21, 78; Suet. Aug. 61. Hence: diem suum obire, to die, Sulp. in Cic. Fam. 4, 12, 2; and in the same sense: obire diem supremum, Nep. Milt. 7 fin.; id. Dion. 2 fin.; Suet. Claud. 1: exigere diem supremum, Tac. A. 3, 16: explere supremum diem, id. ib. 1, 6; 3, 76; and simply: obire diem, Plin. 2, 109, 112, § 248; Suet. Tib. 4; id. Vesp. 1; id. Gr. 3; cf. also: fungi diem, Just. 19, 1, 1.
        3. c. I. q. dies febris, fever-day: etsi Non. Mart., die tuo, ut opinor, exspectabam epistolam a te longiorem, Cic. Att. 9, 2 init.; 7, 8, 2 al.
  2. II. Transf.
    1. A. In gen. (from no. I. A.).
      1. 1. A day, for that which is done in it (cf. the Hebr. [??], the Gr. ἐλεύθερον ἦμαρ, etc.): is dies honestissimus nobis fuerat in senatu, Cic. Fam. 1, 2, 3: non tam dirus ille dies Sullanus C. Mario, id. Att. 10, 8, 7: equites Romanos daturos illius diei poenas, id. Sest. 12, 28: hic dies et Romanis refecit animos et Persea perculit, Liv. 42, 67 Drak.; cf. id. 9, 39 fin.; Vell. 2, 35 Ruhnk.; 2, 86; Just. 9, 3 fin.; Flor. 2, 6, 58 Duker.: imponite quinquaginta annis magnum diem, Tac. Agr. 34: quid pulchrius hac consuetudine excutiendi totum diem? … totum diem mecum scrutor, facta ac dicta mea remetior, etc., Sen. de Ira, 3, 36: dies Alliensis, i. q. pugna Alliensis, Liv. 6, 1; Suet. Vit. 11: Cannensis, Flor. 4, 12, 35 al. And so even of one’s state of mind on any particular day: qualem diem Tiberius induisset, what humor, temper, Tac. A. 6, 20.
      2. 2. A day’s journey: hanc regionem, dierum plus triginta in longitudinem, decem inter duo maria in latitudinem patentem, Liv. 38, 59; Just. 36, 2, 14 al.
      3. 3. In gen. (like [??], ἡμέρα, and our day, for) time, space of time, period: diem tempusque forsitan ipsum leniturum iras, Liv. 2, 45; so with tempus, id. 22, 39; 42, 50: amorem intercapedine ipse lenivit dies, Turp. ap. Non. 522, 7; so in the masc. gender: longus, Stat. Th. 1, 638; Luc. 3, 139; but also longa, Plaut. Epid. 4, 1, 18; Plin. Ep. 8, 5 fin.; cf. perexigua, a brief respite, Cic. Verr. 1, 2 fin.: nulla, Ov. M. 4, 372 al.: ex ea die ad hanc diem quae fecisti, in judicium voco, Cic. Verr. 2, 1, 12 fin.: ut infringatur hominum improbitas ipsa die, quae debilitat cogitationes, etc., id. Fam. 1, 6; cf. id. ib. 7, 28 fin.; id. Tusc. 3, 22, 53 al.: indutiae inde, non pax facta; quarum et dies exierat, et ante diem rebellaverant, i. e. the term of the truce, Liv. 4, 30 fin.; 30, 24; 42, 47 fin. (for which: quia tempus indutiarum cum Veienti populo exierat, id. 4, 58).
        Prov.: dies adimit aegritudinem, Ter. Heaut. 3, 1, 13: dies festus, festival-time, festival:diem festum Dianae per triduum agi, Liv. 25, 23 et saep.: die lanam et agnos vendat, at the right time, Cato R. R. 150, 2: praesens quod fuerat malum, in diem abiit, to a future time, Ter. Ph. 5, 2, 16; so in diem, opp. statim, Q. Cic. Pet. cons. 12, 48; and simply in diem, Plaut. Mil. 3, 2, 48; Ter. Eun. 5, 7, 19; Cic. Cael. 24.
        Esp. freq. in diem vivere, to live on from day to day, regardless of the future, Cic. de Or. 2, 40, 169; id. Tusc. 5, 11, 33; Plin. Ep. 5, 5, 4 et saep; cf. the equivoque with de die, under de.
    2. B. In partic. (acc. to no. I. B. 2—poet., and in postAug. prose).
      1. 1. Light of day, daylight: contraque diem radiosque micantes Obliquantem oculos, Ov. M. 7, 411; 5, 444; 13, 602: multis mensibus non cernitur dies, Plin. 33, 4, 21, § 70; Plin. Ep. 6, 20, 6; 9, 36, 2 al.; also of the eyesight, Stat. Th. 1, 237; and trop. of the conscience: saeva dies animi scelerumque in pectore Dirae, id. ib. 1, 52.
      2. 2. For caelum, the sky, the heavens: sub quocumque die, quocumque est sidere mundi, Luc. 7, 189; 1, 153: incendere diem nubes oriente remotae, id. 4, 68; 8, 217; Stat. Th. 1, 201.
        Hence, like caelum,
        1. b. The weather: totumque per annum Durat aprica dies, Val. Fl. 1, 845: tranquillus, Plin. 2, 45, 44, § 115: mitis, id. 11, 10, 10, § 20: pestilens, id. 22, 23, 49, § 104.
      3. 3. The air: nigrique volumina fumi Infecere diem, Ov. M. 13, 600: cupio flatu violare diem, Claud. in Ruf. 1, 63.
  3. III. Dies personified.
    1. A. I. q. Sol, opp. Luna, Plaut. Bacch. 2, 3, 21; coupled with Mensis and Annus, Ov. M. 2, 25.
    2. B. As fem., the daughter of Chaos, and mother of Heaven and Earth, Hyg. Fab. praef.; of the first Venus, Cic. N. D. 3, 23, 59.