hostis (also fos-), is, comm. [Sanscr. root ghas-, to eat, consume, destroy; Germ. Gast; cf. also hasta],
- I. a stranger, foreigner; afterwards transf., an enemy (cf.: adversarius, inimicus, perduellis): equidem etiam illud animadverto, quod qui proprio nomine perduellis esset, is hostis vocaretur, lenitate verbi rei tristitiam mitigatam. Hostis enim apud majores nostros is dicebatur, quem nunc peregrinum dicimus … quamquam id nomen durius effecit jam vetustas: a peregrino enim recessit et proprie in eo qui arma contra ferret remansit, Cic. Off. 1, 12, 37; cf. Varr. L. L. 5, § 3 Müll.: hostis apud antiquos peregrinus dicebatur, et qui nunc hostis perduellio, Paul. ex Fest. p. 102 P.
- II. An enemy in arms or of one’s country (opp. inimicus, a private enemy, or one who is inimically disposed).
- A. Lit.: qui (Pompeius) saepius cum hoste conflixit quam quisquam cum inimico concertavit, Cic. de Imp. Pomp. 10, 28; cf.: omnes nos statuit ille quidem non inimicos sed hostes, id. Phil. 11, 1, 3; opp. inimicus, Curt. 7, 10 (v. also the foll.): debent oratori sic esse adversariorum nota consilia, ut hostium imperatori, Quint. 12, 1, 35: legiones hostium, Plaut. Am. prol. 136: hostes nefarios prostravit, Cic. Phil. 14, 10, 27: (bellum) compellere intra hostium moenia, id. Rep. 1, 1: vita ex hostium telis servata, id. ib. 1, 3: adventus hostium, id. ib. 2, 3: ut eam (probitatem) vel in eis quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligamus, id. Lael. 9, 29: hostem rapinis prohibere, Caes. B. G. 1, 15, 4: quando hostis alienigena terrae Italiae bellum intulisset, Liv. 29, 10, 5: servit Hispanae vetus hostis orae Cantaber sera domitus catena, Hor. C. 3, 8, 21: terra marique victus hostis, id. Epod. 9, 27 et saep.: inimicis quoque et hostibus ea indigna videri, Cic. Inv. 1, 54, 105; cf.: inimicus, hostis esset, tanta contumelia accepta, id. Verr. 2, 2, 24, § 58: sibi inimicus atque hostis, id. Fin. 5, 10, 29: horum omnium communis hostis praedoque, id. Verr. 2, 2, 6, § 17: tam dis hominibusque hostis, id. Phil. 2, 26, 64; id. Att. 15, 21, 1: Cn. Pompeius auctor et dux mei reditus, illius (Clodii) hostis, id. Mil. 15, 39: acer Bupalo hostis (Hipponax), Hor. Epod. 6, 14: fas est et ab hoste doceri, Ov. M. 4, 428: di meliora piis erroremque hostibus illum! Verg. G. 3, 513; cf. Ov. H. 16, 219; id. Am. 2, 10, 16; id. F. 3, 494; id. P. 4, 6, 35: quam (aquam) hostis hosti commodat, Plaut. Rud. 2, 4, 21.
In fem.: hostis est uxor, invita quae ad virum nuptum datur, Plaut. Stich. 1, 2, 83: nupta meretrici hostis est, Ter. Hec. 5, 2, 23: ut, quo die captam hostem vidisset, eodem matrimonio junctam acciperet, Liv. 30, 14, 2: cum certa videbitur hostis, Ov. A. A. 2, 461; id. H. 6, 82; Prop. 1, 4, 18: ille uxorem, tu hostem luges, Curt. 4, 11, 4.
- B. Transf., of animals or things (poet. and in post-Aug. prose): qualem ministrum fulminis alitem … in ovilia Demisit hostem vividus impetus, Hor. C. 4, 4, 10; Ov. F. 1, 359: rhinoceros genitus hostis elephanto, Plin. 8, 20, 29, § 71.
Of a chessman: unus cum gemino calculus hoste perit, Ov. A. A. 3, 358: fac, pereat vitreo miles ab hoste tuus, id. ib. 2, 208: rerum ipsa natura non parens sed noverca fuerit, si facultatem dicendi sociam scelerum, adversam innocentiae, hostem veritatis invenit, Quint. 12, 1, 2: illa vero vitiosissima, quae jam humanitas vocatur, studiorum perniciosissima hostis, id. 2, 2, 10
- 2. Of an adversary in a suit, in a parody of the law of the Twelve Tables: si status condictus cum hoste intercedit dies, Plaut. Curc. 1, 1, 5; cf. also Gell. 16, 4, 4.