Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

sŭpĕro, āvi, ātum, 1, v. n. and a. [id.].

  1. I. Neutr., to go over, to rise above, overtop, surmount.
    1. A. Lit. (very rare; syn. transcendo): maximo saltu superabit gravidus armatis equus, surmounted, leaped the wall, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Trag. v. 97 Vahl.): sol superabat ex mari, Plaut. Stich. 2, 2, 41: ripis superat mihi atque abundat pectus laetitia meum, id. ib. 2, 1, 6: jugo superans, passing over the summit, Verg. A. 11, 514: superat agger ad auras, Stat. Th. 4, 458: (angues) superant capite et cervicibus altis, Verg. A. 2, 219.
    2. B. Trop. (freq. and class.).
      1. 1. To have the upper hand or superiority, to be superior, to overcome, surpass (syn. vinco): denique nostra superat manus, Plaut. Am. 1, 1, 80: quā (sc. virtute) nostri milites facile superabant, Caes. B. G. 3, 14; 1, 40: numero militum, Liv. 29, 30, 8; cf.: numero hostis, virtute Romanus superat, id. 9, 32, 7: tantum superantibus malis, id. 3, 16, 4: sorte, id. 38, 36, 10: victor, superans animis, Verg. A. 5, 473: hostes equitatu superare, Nep. Ages. 3, 6: unde salo superant venti, Prop. 3, 5 (4, 4), 29: superat sententia Sabini, Caes. B. G. 5, 31: si superaverit morbus, Plin. Ep. 7, 1, 3.
      2. 2. To exceed, be in excess, be superfluous; to be abundant, to abound (syn. supersum): in quo et deesse aliquam partem et superare mendosum est, Cic. de Or. 2, 19, 83: pecunia superabat? at egebas, id. Or. 67, 224: uter igitur est divitior? cui deest an cui superat? id. Par. 6, 3, 49: quis tolerare potest, illis divitias superare, nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse? Sall. C. 20, 11: cui quamquam virtus, gloriasuperabant, id. J. 64, 1: quae Jugurthae fesso superaverant, had been too much for, id. ib. 70, 2: de eo quod ipsis superat, Cic. Fin. 5, 15, 42: Quinto delegabo, si quid aeri meo alieno superabit et emptionibus, id. Att. 13, 46, 3: superabat umor in arvis, Lucr. 5, 804: superante multitudine, Liv. 3, 5: cum otium superat, id. 3, 17: num tibi superat superbia? Plaut. Am. 2, 2, 86: gentis superant tibi laudes, Tib. 4, 1, 28: dum superat gregibus juventas, Verg. G. 3, 63: si superant fetus, id. ib. 1, 189: quam facile tunc sit omnia impedire et quam hoc Caesari superet, non te fallit, perh. how exceedingly easy it would have been, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 5, 3 dub.
      3. 3. To be left over, to remain, survive (syn. supersum): quae superaverint animalia capta, immolant, Caes. B. G. 6, 17: quod superaret pecuniae, Cic. Verr. 2, 3, 84, § 195: quae arma superabunt, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 12, A, § 4; Plaut. Truc. 5, 49: nihil ex raptis commeatibus superabat, Liv. 22, 40, 8: pepulerunt jam paucos superantes, id. 22, 49, 5: si de quincunce remota est Uncia, quid superat? Hor. A. P. 328: sex superant versus, Prop. 4 (5), 2, 57: pars quae sola mei superabit corporis, ossa, Tib. 3, 2, 17; Plaut. Truc. prol. 20: superet modo Mantua nobis, Verg. E. 9, 27: uter eorum vitā superarit, whichever survives, Caes. B. G. 6, 19: quae superaverint animalia, id. ib. 6, 17: quid puer Ascanius? superatne et vescitur aurā? Verg. A. 3, 339: captae superavimus urbi, id. ib. 2, 643; Liv. 29, 7, 7: quid igitur superat, quod purgemus? id. 45, 24, 1.
  2. II. Act., to go or pass over, rise above; to mount, ascend; to surmount, overtop.
    1. A. Lit.
      1. 1. In gen.: in altisono Caeli clipeo temo superat Stellas, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 73 Müll. (Vahl. Enn. p. 119, om. stellas): tempestas summas ripas fluminis superavit, Caes. B. C. 1, 48: ventosum aequor, Ov. Ib. 591: fluvium, Luc. 4, 150: mare, Sen. Oet. 128: pedibus salsas lacunas, Lucr. 3, 1031: munitiones, Liv. 5, 8, 10: quas (Alpes) nullā dum viā superatas, id. 5, 34, 6; 21, 26, 4; 21, 30, 5; 21, 38, 1; 23, 45, 3: Tauro monte superato, id. 35, 13, 4: montes, Verg. G. 3, 270: Alpes cursu, Luc. 1, 183: immensa montium juga, Plin. Pan. 81, 1: Caucasum, Curt. 7, 3, 22: hoc jugum, Verg. A. 6, 676: fossas, id. ib. 9, 314: summi fastigia tecti Ascensu, id. ib. 2, 303; cf.: caprae gravido superant vix ubere limen, id. G. 3, 317: retia saltu (vulpes), Ov. M. 7, 767: tantum itineris, to traverse, pass over, Tac. Agr. 33: regionem castrorum, to go past or beyond, Caes. B. C. 1, 69; cf. Cic. Tusc. 1, 19, 43: insidias circa ipsum iter locatas, Liv. 2, 50, 6: collocatur in eo turris tabulatorum quae superaret fontis fastigium, but so as to overtop, command, Hirt. B. G. 8, 41: superat (Parnassus) cacumine nubes, Ov. M. 1, 317.
      2. 2. In partic.
        1. a. Naut. t. t., to sail by or past a place, a promontory, etc.; to double or weather a point, etc.; promontorium, Lucil. ap. Serv. Verg. A. 1, 244; Auct. B. Afr. 62, 3; Liv. 26, 26, 1; 30, 25, 6; 31, 23, 3; Tac. A. 15, 46 et saep.: Euboeam, Nep. Them. 3, 3: cursu Isthmon, Ov. Tr. 1, 11, 5: intima Regna Liburnorum et fontem Timavi, Verg. A. 1, 244 Serv.
          Poet., transf.: musarum scopulos, Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 223 Vahl.).
        2. b. To rise above, exceed in height: ut alibi umbilico tenus aqua esset, alibi genua vix superaret, Liv. 36, 45, 9; cf.: posterior partes superat mensura priores, i. e. exceeds in size, Ov. M. 15, 378.
    2. B. Trop., to surpass, excel, exceed, outdo, outstrip in any quality, in value, etc.
      1. 1. In gen.: non potest quaestus consistere, si eum sumptus superat, Plaut. Poen. 1, 2, 74: ne sumptus fructum superet, Varr. R. R. 1, 53: qui omnes homines supero atque antideo cruciabilitatibus animi, Plaut. Cist. 2, 1, 3: virtute, laude, dignitate, Cic. Planc. 2, 6 sq.: aut ingenio aut fortunā aut dignitate superari, id. Lael. 3, 11: omnes homines constantiā et gravitate, id. Fam. 1, 9, 16: doctrinā Graecia nos et omni litterarum genere superabat, id. Tusc. 1, 1, 3: auctoritatis pondere et utilitatis ubertate, id. de Or. 1, 44, 195; Hirt. B. G. 8, prooem. § 4: aliquem nobilitate, Ov. P. 3, 2, 56: Phoebum superare canendo, Verg. E. 5, 9: omnes scelere, Liv. 29, 8: aliquem dignitate vitae, Nep. Alcib. 11, 2: aliquem ingenio, id. Dion, 4, 1: duritiā ferrum, Ov. H. 2, 137: vel cursu superare canem vel viribus aprum, Hor. Ep. 1, 18, 51: omnes in ceteris artibus, Nep. Epam. 2, 2: summam spem civium incredibili virtute, Cic. Lael. 3, 11: non dubitabam, quin hanc epistulam multi nuntii, fama denique esset ipsa tua celeritate superatura, will outstrip, id. Q. Fr. 1, 1, 1.
      2. 2. In partic., in milit. lang., to overcome, subdue, conquer, vanquish (syn. debello): victis hostibus, quos nemo posse superari ratu’st, Plaut. Am. 2, 2, 24: armatos ac victores, Caes. B. G. 1, 40: maximas nationes, id. ib. 3, 28; 2, 24: quos integros superavissent, id. B. C. 2, 5: bello superatos esse Arvernos et Rutenos a Q. Fabio Maximo, id. B. G. 1, 45: si Helvetios superaverint Romani, id. ib. 1, 17: Massilienses bis proelio navali superati, id. B. C. 2, 22: clam ferro incautum superat, Verg. A. 1, 350: bello superatus, Ov. M. 12, 364: Asiam bello, Nep. Ages. 4, 3: tota insula in unā urbe superata est, Flor. 2, 6.
        1. b. Transf., in gen.: quem (C. Curium) nemo ferro potuit superare nec auro, Enn. ap. Cic. Rep. 3, 3, 6 (Ann. v. 220 Vahl.): in quo (genere officii) etiam si multi mecum contendent, omnes facile superabo, Cic. Fam. 5, 8, 4: si erum videt superare amorem, Plaut. Aul. 4, 1, 7: hanc (orationem) assidua ac diligens scriptura superabit, Cic. de Or. 1, 33, 150: si meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit, id. Cat. 4, 11, 23: injurias fortunae facile veterum philosophorum praeceptis superabat, id. Fin. 4, 7, 17: pareatur necessitati, quam ne dii quidem superant, which even the gods are not above, not superior to, Liv. 9, 4, 16: casus omnes, Verg. A. 11, 244: superanda omnis fortuna ferendo est, id. ib. 5, 710: labores, id. ib. 3, 368: difficultates omnes, Vell. 2, 120, 4: cum incedendi nimietate jam superarer, Amm. 19, 8, 6.
          Hence, sŭpĕrans, antis, P. a.
    1. * A. Rising high, prominent, high, lofty: mons superantissimus, Sol. 2 med.
    2. * B. Prevailing, predominant: superantior ignis, Lucr. 5, 394.

sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages: super inferque vicinus, Cato, R. R. 149, 1: totus super ignis, Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superūm, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].

  1. I. Posit.
    1. A. Adj.
      1. 1. In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.: at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi, Plaut. Cist. 2, 1, 36: omnes di deaeque superi, inferi, Ter. Phorm. 4, 4, 6: ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse, Cic. Lael. 3, 12: limen superum inferumque salve, Plaut. Merc. 5, 1, 1: portae Phrygiae limen, id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.): carmine di superi placantur, carmine manes, Hor. Ep. 2, 1, 138: di, id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18: superis deorum Gratus et imis, id. ib. 1, 10, 19: ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus, Cic. Tusc. 1, 26, 64: spectatores superarum rerum atque caelestium, id. N. D. 2, 56, 140: omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes, Verg. A. 6, 788: supera ad convexa, to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.): lumen, Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48: domus deorum, Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44; so without mare (colloq.): iter ad superum, Cic. Att. 9, 5, 1.
        Adverb.: de supero, quom huc accesserit, from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so, ex supero, Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248.
      2. 2. In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions): superā de parte, i. e. of the earth, Lucr. 6, 855: superas evadere ad auras, Verg. A. 6, 128: superum ad lumen ire, id. ib. 6, 680: aurae, Ov. M. 5, 641: orae, Verg. A. 2, 91: limen, id. ib. 6, 680.
    2. B. Substt.
      1. 1. Sŭpĕri, ōrum, m.
          1. (α) They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6: multum fleti ad superos, i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481: (Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos, the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.: ut oblitos superum paterere dolores, Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poët. ap. Charis. 5, p. 252: epistula ad superos scripta, i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.
          2. (β) (Sc. di.) The gods above, the celestial deities: quae Superi Manesque dabant, Verg. A. 10, 34: aspiciunt Superi mortalia, Ov. M. 13, 70: o Superi! id. ib. 1, 196; 14, 729; pro Superi, id. Tr. 1, 2, 59: terris jactatus et alto Vi Superum, Verg. A. 1, 4: illa propago Contemptrix Superum, Ov. M. 1, 161: exemplo Superorum, id. Tr. 4, 4, 19; so, Superorum, id. P. 1, 1, 43: postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis, Verg. A. 3, 2: scilicet is Superis labor est, id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16: superis deorum Gratus et imis, id. ib. 1, 10, 19: flectere Superos, Verg. A. 7, 312: te per Superosoro, id. ib. 2, 141 et saep.
      2. 2. sŭpĕra, ōrum, n.
          1. (α) The heavenly bodies: Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet, Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.: cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus, id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motūs superūm atque inferūm, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).
          2. (β) Higher places (sc. loca): supera semper petunt, tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42: (Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens, the upper world, Verg. A. 7, 562.
  2. II. Comp.: sŭpĕrĭor, ĭus.
    1. A. Lit., of place, higher, upper: inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant, Caes. B. G. 7, 46: dejectus quī potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus? Cic. Caecin. 18, 50: in superiore qui habito cenaculo, Plaut. Am. 3, 1, 3: tota domus superior vacat, the upper part of, Cic. Att. 12, 10: superior accumbere, Plaut. Most. 1, 1, 42: de loco superiore dicere, i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102: agere, i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14; and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos, id. Fam. 3, 8, 2: sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur, id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so, ex loco superiore, id. ib. 3, 4: loca, id. ib. 1, 10, 4; 3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere, id. B. C. 3, 98: qui in superiore acie constiterant, id. B. G. 1, 24: ex superiore et ex inferiore scripturā docendum, i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.: posteriori superius non jungitur, id. Ac. 2, 14, 44.
    2. B. Trop.
      1. 1. Of time or order of succession, former, past, previous, preceding: superiores solis defectiones, Cic. Rep. 1, 16, 25: quid proxima, quid superiore nocte egeris, id. Cat. 1, 1, 1: refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant, Caes. B. G. 7, 58: superioribus aestivis, Hirt. B. G. 8, 46: superioribus temporibus, Cic. Fam. 5, 17, 1: tempus (opp. posterius), id. Dom. 37, 99: tempora (opp. inferiora), Suet. Claud. 41: annus, Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47: anno superiore, id. Har. Resp. 8, 15: superioris anni acta, Suet. Caes. 23: in superiore vitā, Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, Caes. B. G. 2, 20: testimonium conveniens superiori facto, Hirt. B. G. 8, 53: superius facinus novo scelere vincere, Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116: superioris more crudelitatis uti, Nep. Thras. 3, 1: superius genus, mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146: nuptiae, former marriage, Cic. Clu. 6, 15: vir, first husband, id. Caecin. 6, 17.
        1. b. Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former: omnis juventus omnesque superioris aetatis, Caes. B. C. 2, 5: aetate superiores, Varr. R. R. 2, 10, 1: superior Africanus, the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121: Dionysius, id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.: quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur, Cic. Or. 34, 120.
      2. 2. Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior: Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat, Caes. B. G. 7, 65: numero superiores, Hirt. B. G. 8, 12: hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum, id. ib. 8, 19: se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum, Cic. Caecin. 1, 2: semper discessit superior, Nep. Hann. 1, 2: si primo proelio Catilina superior discessisset, Sall. C. 39, 4: ut nostri omnibus partibus superiores fuerint, Caes. B. G. 5, 15: multo superiores bello esse, Nep. Alcib. 4, 7: superiorem Appium in causā fecit, Liv. 5, 7, 1.
      3. 3. Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
          1. (α) With abl. respect.: pecuniis superiores, Cic. Rep. 2, 34, 59: loco, fortunā, famā superiores, id. Lael. 25, 94: habes neminem honoris gradu superiorem, id. Fam. 2, 18, 2: ordine, id. ib. 13, 5, 2: facilitate et humanitate superior, id. Off. 1, 26, 90: si superior ceteris rebus esses, id. Div. in Caecil. 19, 61.
          2. (β) Absol.: ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitiā, sic quodam modo inferiores extollere, Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71: ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius, id. Off. 1, 26, 90: invident homines maxime paribus aut inferioribussed etiam superioribus invidetur, id. de Or. 2, 52, 209: premendoque superiorem sese extollebat, Liv. 22, 12, 12: cui omnem honorem, ut superiori habuit, Vell. 2, 101, 1.
  3. III. Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
    1. A.sŭperrĭ-mus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Müll.; Charis. p. 130 P.
    2. B. sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
      1. 1. Lit. (only poet.; cf. summus, C. 1.): montesque sŭpremos Silvifragis vexat flabris, the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so, montes, Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68: rupes, Sen. Oedip. 95: arx, Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.: supremae Tethyos unda, Mart. Spect. 3, 6.
      2. 2. Trop.
        1. a. Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
          1. (α) In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.
            Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis; sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo, Varr. L. L. 6, § 5 Müll.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212: quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur, Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119: supremo te sole domi manebo, at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3: jubare exorto jam nocte supremā, Col. poët. 10, 294: in te suprema salus, last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114.suprēmum, adverb., for the last time: quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum, Ov. M. 12, 526.
          2. (β) In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying: supremo vitae die, Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75: dies, id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13: hora, Tib. 1, 1, 59: tempus, Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151: incestum pontifices supremo supplicio sanciunto, i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22: mors, Hor. Ep. 2, 2, 173: finis, id. ib. 2, 1, 12: iter, id. C. 2, 17, 11: lumen, Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so, ore, id. Tr. 3, 3, 87: haec digressu dicta supremo Fundebat, Verg. A. 8, 583: Nero in supremā irā duos calices crystallinos fregit, in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29; supremis suis annis, in his last years, id. 23, 1, 27, § 58: suprema ejus cura, id. 7, 45, 46, § 150: spoliatus illius supremi diei celebritate, Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61: funera, Ov. M. 3, 137: oscula, id. ib. 6, 278: tori, i. e. biers, id. F. 6, 668: ignis, id. Am. 1, 15, 41: ignes, id. M. 2, 620; 13, 583: officia, Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so, tabulae, Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1: tituli, i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.
            So of cities, etc.: Troiae sorte supremā, Verg. A. 5, 190: dies regnis, Ov. F. 2, 852.suprēmum and suprēmō, adverb.: animam sepulcro Condimus, et magnā supremum voce ciemus, for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526: anima exitura supremo, Plin. 11, 53, 115, § 277.
            Substt.
      1. 1. sŭ-prēmum, i, n., the last moment, end (very rare): ventum ad supremum est, Verg. A. 12, 803.
      2. 2. suprēma, ōrum, n.
          1. (α) The last moments, the close of life, death: ut me in supremis consolatus est! Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.: statua Herculis sentiens suprema tunicae, the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93: circa suprema Neronis, the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.
          2. (β) The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral: supremis divi Augusti, Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45: suprema ferre (sc. munera), Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.
          3. (γ) A last will, testament: nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti, Tac. A. 1, 8: miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc., Dig. 29, 1, 36, § 2.
          4. (δ) The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med.
        1. b. Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme: multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boumultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima, Gell. 11, 1, 2 sq.: macies, Verg. A. 3, 590: Juppiter supreme, Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poët. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115: med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis, most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.
    3. C. summus, a, um [from sup-ĭmus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
      1. 1. Lit. (class., while supremus is mostly poet.): summum oportet olfactare vestimentum muliebre, the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Müll. (Epigr. v. 43 ib.): summum jugum montis, Caes. B. G. 1, 21: summus mons, the top of, id. ib. 1, 22: feriunt summos fulmina montes, the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poët. ap. Quint. 8, 3, 48: locus castrorum, Caes. B. G. 2, 23: in summā sacrā viā, on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119: in summā columnā conlocare, id. Div. 1, 24, 48: quam (urbem) ad summum theatrum, id. Verr. 2, 4, 53, § 119: Janus summus ab imo, Hor. Ep. 1, 1, 54: ad aquam summam appropinquare, Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10: in aquā summā natare, the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33: apud summum puteum, id. Mil. 4, 4, 16: per summa volare aequora, Verg. A. 5, 819: summa cacumina linquunt, id. ib. 6, 678: mari summo, id. ib. 1, 110: prospexi Italiam summā ab undā, id. ib. 6, 357: summaque per galeam delibans oscula, id. ib. 12, 434: amphoras complures complet plumbo, summas operit auro, Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83: summam cutem novaculā decerpito, Col. 12, 56, 1.
        Of position, place, at table: summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc., I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.
        Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table: standum est in lecto, si quid de summo petas, Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so, a summo dare (bibere), Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.
        1. b. summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.: ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur, Caes. B. G. 6, 26: qui demersi sunt in aquāsi non longe absunt a summo, Cic. Fin. 3, 14, 48: leviter a summo inflexum bacillum, id. Div. 1, 17, 30: igitur discubuere . . . in summo Antonius, Sall. H. 3, 4 Dietsch: puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo, Plin. Ep. 2, 17, 25: nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc., Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.
          In mal. part.: summa petere, Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.
      2. 2. Transf., of the voice: jubeo te salvere voce summā, Plaut. As. 2, 2, 30; cf.: citaret Io Bacche! modo summā Voce, modo, etc., at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7: vox (opp. ima), Quint. 11, 3, 15: summā voce versus multos uno spiritu pronuntiare, Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.: summo haec clamore, Plaut. Merc. prol. 59.
        Adverb.: summum, at the utmost or farthest: exspectabam hodie, aut summum cras, Cic. Att. 13, 21, 2: bis, terve summum, id. Fam. 2, 1, 1: triduo aut summum quatriduo, id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.
      3. 2. Trop.
        1. a. Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.): haec est praestituta summa argento dies, Plaut. Ps. 1, 3, 140; so, venit summa dies, Verg. A. 2, 324: ad summam senectutem jactari, quam, etc., Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31: cum esset summā senectute, id. Phil. 8, 10, 31: in fluvium primi cecidere, in corpora summi, Luc. 2, 211: summo carmine, at the end, Hor. C. 3, 28, 13: eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur, the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio; quia et initio movendus sit judex et summo impellendus, at the last, at the close, id. 7, 1, 10.
          Adverb.: summum, for the last time: nunc ego te infelix summum teneoque tuorque, Albin. 1, 137.
        2. b. Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summā nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summā industriā, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.): summi puerorum amores, Cic. Lael. 10, 33: spes civium, id. ib. 3, 11: fides, constantia justitiaque, id. ib. 7, 25: in amore summo summāque inopiā, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72: qui in virtute summum bonum ponunt, id. ib. 6, 20: non agam summo jure tecum, id. Verr. 2, 5, 2, § 4: tres fratres summo loco nati, id. Fam. 2, 18, 2: qui summo magistratui praeerat, Caes. B. G. 1, 16: concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia, Cic. Imp. Pomp. 17, 51: quae (vitia) summo opere vitare oportebit, id. Inv. 1, 18, 26: turpitudo, id. Lael. 17, 61: summum in cruciatum se venire, Caes. B. G. 1, 31: scelus, Sall. C. 12, 5: hiems, the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2: cum aestas summa esse coeperat, id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80: ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus, id. Rep. 1, 34, 51: summi ex Graeciā sapientissimique homines, id. ib. 1, 22, 36; cf.: summi homines ac summis ingeniis praediti, id. de Or. 1, 2, 6: optimi et summi viri diligentia, id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore’st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29: summus Juppiter, id. Cist. 2, 1, 40: ubi summus imperator non adest ad exercitum, id. Am. 1, 2, 6: miles summi inperatoris, Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68: amicus summus, the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.: nam is nostro Simulo fuit summus, id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.
          Poet. in neutr. plur.: summa ducum Atrides, the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86: summo rei publicae tempore, at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46: in summo et periculosissimo rei publicae tempore, id. Fl. 3, 6; cf.: summa salus rei publicae, id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so, res publica, id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2: ad summam rem publicam, Liv. 33, 45, 4 al.: quo res summa loco, Panthu? the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme: non agam summo jure tecum, deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumniā quādam et nimis callidā juris interpretatione; ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium, id. Off. 1, 10, 33.
          Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely: quod me sollicitare summe solet, Cic. de Or. 2, 72, 295: cupere aliquid, id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15: contendere, Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2: diffidere, Cic. Fam. 4, 7, 2: admirari, Quint. 10, 1, 70: summe jucundum, Cic. Fam. 13, 18, 2: officiosi, id. Verr. 2, 1, 24, § 63: summe disertus vir, Quint. 12, 1, 23: summe munitus locus, Hor. Ep. 2, 2, 31: summe haec omnia mihi videntur esse laudanda, Cic. Div. in Caecil. 17, 57: mei summe observantissimus, Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.