Lewis & Short

tŭĕor, tuĭtus, 2 (perf. only post-Aug., Quint. 5, 13, 35; Plin. Ep. 6, 29, 10; collat. form tūtus, in the part., rare, Sall. J. 74, 3; Front. Strat. 2, 12, 13; but constantly in the P. a.; inf. parag. tuerier, Plaut. Rud. 1, 4, 35; collat. form acc. to the 3d conj. tŭor, Cat. 20, 5; Stat. Th. 3, 151: tuĕris, Plaut. Trin. 3, 2, 82: tuimur, Lucr. 1, 300; 4, 224; 4, 449; 6, 934: tuamur, id. 4, 361: tuantur, id. 4, 1004; imper. tuĕre, id. 5, 318), v. dep. a. [etym. dub.], orig., to see, to look or gaze upon, to watch, view; hence, pregn., to see or look to, to defend, protect, etc.: tueri duo significat; unum ab aspectu, unde est Ennii illud: tueor te senex? pro Juppiter! (Trag. v. 225 Vahl.); alterum a curando ac tutela, ut cum dicimus bellum tueor et tueri villam, Varr. L. L. 7, § 12 Müll. sq.
Accordingly,

  1. I. To look at, gaze at, behold, watch, view, regard, consider, examine, etc. (only poet.; syn.: specto, adspicio, intueor): quam te post multis tueor tempestatibus, Pac. ap. Non. 407, 32; 414, 3: e tenebris, quae sunt in luce, tuemur, Lucr. 4, 312: ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur, id. 4, 434: caeli templa, id. 6, 1228 al.: tuendo Terribiles oculos, vultum, etc., Verg. A. 8, 265; cf. id. ib. 1, 713: talia dicentem jam dudum aversa tuetur, id. ib. 4, 362: transversa tuentibus hircis, id. E. 3, 8: acerba tuens, looking fiercely, Lucr. 5, 33; cf. Verg. A. 9, 794: torva, id. ib. 6, 467.
          1. (β) With object-clause: quod multa in terris fieri caeloque tuentur (homines), etc., Lucr. 1, 152; 6, 50; 6, 1163.
  2. II. Pregn., to look to, care for, keep up, uphold, maintain, support, guard, preserve, defend, protect, etc. (the predom. class. signif. of the word; cf.: curo, conservo, tutor, protego, defendo): videte, ne … vobis turpissimum sit, id, quod accepistis, tueri et conservare non posse, Cic. Imp. Pomp. 5, 12: ut quisque eis rebus tuendis conservandisque praefuerat, id. Verr. 2, 4, 63, 140: omnia, id. N. D. 2, 23, 60: mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares, id. Tusc. 1, 1, 2: societatem conjunctionis humanae munifice et aeque, id. Fin. 5, 23, 65: concordiam, id. Att. 1, 17, 10: rem et gratiam et auctoritatem suam, id. Fam. 13, 49, 1: dignitatem, id. Tusc. 2, 21, 48: L. Paulus personam principis civis facile dicendo tuebatur, id. Brut. 20, 80: personam in re publicā, id. Phil. 8, 10, 29; cf.: tuum munus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 11, 1: tueri et sustinere simulacrum pristinae dignitatis, Cic. Rab. Post. 15, 41: aedem Castoris P. Junius habuit tuendam, to keep in good order, id. Verr. 2, 1, 50, § 130; cf. Plin. Pan. 51, 1: Bassum ut incustoditum nimis et incautum, id. Ep. 6, 29, 10: libertatem, Tac. A. 3, 27; 14, 60: se, vitam corpusque tueri, to keep, preserve, Cic. Off. 1, 4, 11: antea majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest, id. Deiot. 8, 22: se ac suos tueri, Liv. 5, 4, 5: sex legiones (re suā), Cic. Par. 6, 1, 45: armentum paleis, Col. 6, 3, 3: se ceteris armis prudentiae tueri atque defendere, to guard, protect, Cic. de Or. 1, 38, 172; cf.: tuemini castra et defendite diligenter, Caes. B. C. 3, 94: suos fines, id. B. G. 4, 8: portus, id. ib. 5, 8: oppidum unius legionis praesidio, id. B. C. 2, 23: oram maritimam, id. ib. 3, 34: impedimenta, to cover, protect, Hirt. B. G. 8, 2.
    With ab and abl.: fines suos ab excursionibus et latrociniis, Cic. Deiot. 8, 22: domum a furibus, Phaedr. 3, 7, 10: mare ab hostibus, Auct. B. Afr. 8, 2.
    With contra: quos non parsimoniā tueri potuit contra illius audaciam, Cic. Prov. Cons. 5, 11: liberūm nostrorum pueritiam contra inprobitatem magistratuum, id. Verr. 2, 1, 58, § 153; Quint. 5, 13, 35; Plin. 20, 14, 54, § 152; Tac. A. 6, 47 (41).
    With adversus: tueri se adversus Romanos, Liv. 25, 11, 7: nostra adversus vim atque injuriam, id. 7, 31, 3: adversus Philippum tueri Athenas, id. 31, 9, 3; 42, 46, 9; 42, 23, 6: arcem adversus tres cohortes tueri, Tac. H. 3, 78; Just. 17, 3, 22; 43, 3, 4.
    In part. perf.: Verres fortiter et industrie tuitus contra piratas Siciliam dicitur, Quint. 5, 13, 35 (al. tutatus): Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt, Sall. J. 74, 3.
    Note:
      1. 1. Act. form tŭĕo, ēre: censores vectigalia tuento, Cic. Leg. 3, 3, 7: ROGO PER SVPEROS, QVI ESTIS, OSSA MEA TVEATIS, Inscr. Orell. 4788.
      2. 2. tŭĕor, ēri, in pass. signif.: majores nostri in pace a rusticis Romanis alebantur et in bello ab his tuebantur, Varr. R. R. 3, 1, 4; Lucr. 4, 361: consilio et operā curatoris tueri debet non solum patrimonium, sed et corpus et salus furiosi, Dig. 27, 10, 7: voluntas testatoris ex bono et aequo tuebitur, ib. 28, 3, 17.
        Hence, tūtus, a, um, P. a. (prop. well seen to or guarded; hence), safe, secure, out of danger (cf. securus, free from fear).
    1. A. Lit.
          1. (α) Absol.: nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta … contra tuam cupiditatem, Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39: cum victis nihil tutum arbitrarentur, Caes. B. G. 2, 28: nec se satis tutum fore arbitratur, Hirt. B. G. 8, 27; cf.: me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret, Hor. C. 3, 29, 63; Ov. M. 8, 368: tutus bos rura perambulat, Hor. C. 4, 5, 17: quis locus tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset? Cic. Imp. Pomp. 11, 31: mare tutum praestare, id. Fl. 13, 31: sic existimabat tutissimam fore Galliam, Hirt. B. G. 8, 54: nemus, Hor. C. 1, 17, 5: via fugae, Cic. Caecin. 15, 44; cf.: commodior ac tutior receptus, Caes. B. C. 1, 46: perfugium, Cic. Rep. 1, 4, 8: tutum iter et patens, Hor. C. 3, 16, 7: tutissima custodia, Liv. 31, 23, 9: praesidio nostro pasci genus esseque tutum, Lucr. 5, 874: vitam consistere tutam, id. 6, 11: tutiorem et opulentiorem vitam hominum reddere, Cic. Rep. 1, 2, 3: est et fideli tuta silentio Merces, secure, sure (diff. from certa, definite, certain), Hor. C. 3, 2, 25: tutior at quanto merx est in classe secundā! id. S. 1, 2, 47: non est tua tuta voluntas, not without danger, Ov. M. 2, 53: in audaces non est audacia tuta, id. ib. 10, 544: externā vi non tutus modo rex, sed invictus, Curt. 6, 7, 1: vel tutioris audentiae est, Quint. 12, prooem. § 4: cogitatio tutior, id. 10, 7, 19: fuit brevitas illa tutissima, id. 10, 1, 39: regnum et diadema tutum Deferens uni, i. e. that cannot be taken away, Hor. C. 2, 2, 21: male tutae mentis Orestes, i. e. unsound, = male sanae, id. S. 2, 3, 137: quicquid habes, age, Depone tutis auribus, qs. carefully guarded, i. e. safe, faithful, id. C. 1, 27, 18 (cf. the opp.: auris rimosa, id. S. 2, 6, 46).
            Poet., with gen.: (pars ratium) tuta fugae, Luc. 9, 346.
          2. (β) With ab and abl.: tutus ab insidiis inimici, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 2: ab insidiis, Hor. S. 2, 6, 117: a periculo, Caes. B. G. 7, 14: ab hoste, Ov. H. 11, 44: ab hospite, id. M. 1, 144: a conjuge, id. ib. 8, 316: a ferro, id. ib. 13, 498: a bello, id. H. (15) 16, 344: ab omni injuriā, Phaedr. 1, 31, 9.
          3. (γ) With ad and acc.: turrim tuendam ad omnis repentinos casus tradidit, Caes. B. C. 3, 39: ad id, quod ne timeatur fortuna facit, minime tuti sunt homines, Liv. 25, 38, 14: testudinem tutam ad omnes ictus video esse, id. 36, 32, 6.
          4. (δ) With adversus: adversus venenorum pericula tutum corpus suum reddere, Cels. 5, 23, 3: quo tutiores essent adversus ictus sagittarum, Curt. 7, 9, 2: loci beneficio adversus intemperiem anni tutus est, Sen. Ira, 2, 12, 1: per quem tutior adversus casus steti, Val. Max. 4, 7, ext. 2: quorum praesidio tutus adversus hostes esse debuerat, Just. 10, 1, 7.
            (ε) With abl.: incendio fere tuta est Alexandria, Auct. B. Alex. 1, 3.
        1. b. Tutum est, with a subj. -clause, it is prudent or safe, it is the part of a prudent man: si dicere palam parum tutum est, Quint. 9, 2, 66; 8, 3, 47; 10, 3, 33: o nullis tutum credere blanditiis, Prop. 1, 15, 42: tutius esse arbitrabantur, obsessis viis, commeatu intercluso sine ullo vulnere victoriā potiri, Caes. B. G. 3, 24; Quint. 7, 1, 36; 11, 2, 48: nobis tutissimum est, auctores plurimos sequi, id. 3, 4, 11; 3, 6, 63.
      1. 2. As subst.: tūtum, i, n., a place of safety, a shelter, safety, security: Tr. Circumspice dum, numquis est, Sermonem nostrum qui aucupet. Th. Tutum probe est, Plaut. Most. 2, 2, 42: tuta et parvula laudo, Hor. Ep. 1, 15, 42: trepidum et tuta petentem Trux aper insequitur, Ov. M. 10, 714: in tuto ut collocetur, Ter. Heaut. 4, 3, 11: esse in tuto, id. ib. 4, 3, 30: ut sitis in tuto, Cic. Fam. 12, 2, 3: in tutum eduxi manipulares meos, Plaut. Most. 5, 1, 7: in tutum receptus est, Liv. 2, 19, 6.
    2. B. Transf., watchful, careful, cautious, prudent (rare and not ante-Aug.; syn.: cautus, prudens): serpit humi tutus nimium timidusque procellae, Hor. A. P. 28: tutus et intra Spem veniae cautus, id. ib. 266: non nisi vicinas tutus ararit aquas, Ov. Tr. 3, 12, 36: id suā sponte, apparebat, tuta celeribus consiliis praepositurum, Liv. 22, 38, 13: celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus, id. 9, 32, 3.
      Hence, adv. in two forms, tūtē and tūtō, safely, securely, in safety, without danger.
        1. a. Posit.
          1. (α) Form tute (very rare): crede huic tute, Plaut. Trin. 1, 2, 102: eum tute vivere, qui honeste vivat, Auct. Her. 3, 5, 9: tute cauteque agere, id. ib. 3, 7, 13.
          2. (β) Form tuto (class. in prose and poetry): pervenire, Plaut. Mil. 2, 2, 70; Lucr. 1, 179: dimicare, Caes. B. G. 3, 24: tuto et libere decernere, id. B. C. 1, 2: ut tuto sim, in security, Cic. Fam. 14, 3, 3: ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent, Caes. B. G. 7, 36.
        2. b. Comp.: ut in vadis consisterent tutius, Caes. B. G. 3, 13: tutius et facilius receptus daretur, id. B. C. 2, 30: tutius ac facilius id tractatur, Quint. 5, 5, 1: usitatis tutius utimur, id. 1, 5, 71: ut ubivis tutius quam in meo regno essem, Sall. J. 14, 11.
        3. c. Sup.
          1. (α) Form tutissime: nam te hic tutissime puto fore, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 11, A.
          2. (β) Form tutissimo: quaerere, ubi tutissimo essem, Cic. Att. 8, 1, 2; cf. Charis. p. 173 P.: tutissimo infunduntur oboli quattuor, Plin. 20, 3, 8, § 14.

1. tūtō, adv., v. tueor, P. a. fin.

2. tūto, āre, v. 2. tutor fin.

2. tūtor, ātus (inf. parag. tutarier, Plaut. Mil. 2, 3, 41), 1, v. dep. a. [tueor], to watch, guard, keep, protect, defend.

  1. I. Lit. (class.; syn. tueor): tutatus est domum, Plaut. Am. 1, 1, 196: rem eri (servus), id. Men. 5, 6, 4: rem parentum, id. Merc. 5, 1, 6: res Italas armis, Hor. Ep. 2, 1, 2: genae ab inferiore parte tutantur (oculos), Cic. N. D. 2, 57, 143: egregiis muris situque naturali urbem tutantes, Liv. 5, 2, 6: cum Volsci vallo se tutarentur, id. 3, 22, 5: religione sese tutabatur, Tac. A. 1, 39: rem publicam, Cic. Rep. 6, 13, 13; id. Phil. 4, 1, 2: provincias, id. Imp. Pomp. 6, 14: serves Tuterisque tuo fidentem praesidio, Hor. Ep. 1, 18, 81; 2, 1, 171: quas (spes) necesse est et virtute et innocentiā tutari, Sall. J. 85, 4: natura arbores cortice a frigoribus et calore tutata est, Plin. 7, praef. § 2: quibus (viribus) ab irā Romanorum vestra tutaremini, Liv. 6, 26, 1: a proximorum insidiis salutem, Val. Ant. ap. Gell. 3, 8, 3: locorum ingenio sese contra imbelles regis copias tutabatur, Tac. A. 6, 41: adversus multitudinem hostium, Liv. 21, 25, 14: ut suae quisque partis tutandae reus sit, responsible for its safety, id. 25, 30, 5.
  2. * II. Transf., to ward off, avert an evil: ipse praesentem inopiam quibus poterat subsidiis tutabatur, Caes. B. C. 1, 52.
    Note: Act. collat. form tūto, āre, to watch, defend, guard, etc.: tuos qui celsos terminos tutant, Naev. ap. Non. 476, 10; Pac. ib. 13; Pompon. ib. 12; Plaut. Merc. 5, 2, 24.
      1. 2. tūtor, āri, in pass. signif.: patria et prognati tutantur et servantur, Plaut. Am. 2, 2, 20: hunc per vos tutari conservarique cupiunt, Cic. Sull. 21, 61: tutata possessio, Symm. Ep. 9, 11.