No entries found. Showing closest matches:
tempŏrālis, e, adj. [tempus].
- I. In gen., of or belonging to time, lasting but for a time, temporary, temporal (mostly postAug.): causa, Sen. Q. N. 7, 23, 1: laudes, Tac. Agr. 46: πάθος temporale esse, Quint. 6, 2, 10: concessio, Dig. 29, 1, 1: exsilium, ib. 47, 10, 95: ARAE, erected for the occasion, Inscr. ap. Marin. Fratr. Arv. 43, 16; opp. perpetuum, Lact. 2, 8, 68; 7, 4, 12.
- B. In partic., in gram.: temporale verbum, denoting time, Varr. L. L. 9, § 108 Müll.: nomen (as annus, mensis), Prisc. p. 581 P.: adverbia (e.g. pridem, nunc, modo), id. p. 1017 ib.
- II. Of or belonging to the temples of the head: venae, the temporal veins, Veg. Vet. 2, 11; 2, 16.
Adv.: tempŏrālĭter, for a time, temporarily: observata lex, Tert. adv. Jud. 2 med.
tempŏrālĭtas, ātis, f. [temporalis, I.], temporariness, temporality; present custom, fashion (opp. aeternitas; eccl. Lat.), Tert. Res. Carn. 60; Pall. 1 med.
tempŏrālĭter, adv., v. temporalis fin.
tempŏrānĕus, a, um, adj. [tempus], happening or coming at the right time, timely, opportune (late Lat. for tempestivus): lux nostra erumpat, Aug. Conf. 13, 18 med.: (agricola) patienter ferens donec accipiat temporaneum et serotinum, i. e. the early and the latter rain, Vulg. Jacob. 5, 7.
tempŏrārĭē, adv., v. temporarius fin.
tempŏrārĭus, a, um, adj. [tempus], of or belonging to time, lasting but for a time, temporary (perh. only post-Aug.): liberalitas, depending on, according to the time, Nep. Att. 11: amicitiae, quas temporarias populus adpellat, Sen. Ep. 9, 9: mora (opp. aeternitatis destinatione), Plin. 36, 15, 24, § 114: theatrum, id. 34, 7, 17, § 36: motus animi (ira), Quint. 5, 10, 28: ingenia, changeable, Curt. 4, 5, 11: non ergo temporarium et subitum est, quod, etc., Plin. Pan. 91, 7: quorum temporaria gravitas, vel potius gravitatis imitatio ridebatur, id. Ep. 6, 13, 5: solum hoc (sc. sanguis) in corpore temporarium sentit incrementum, Plin. 11, 37, 90, § 223.
Adv.: tempŏrārĭē, for a time, temporarily, Salv. Gub. Dei, 5, 8; 7, 22.
tempŏrātim, adv. [tempus], at times, according to time, chronologically (eccl. Lat.): terra temporatim vestiri amans, Tert. Pall. 2: per nativitates nominatim temporatimque digerere, id. Anim. 28.
tempŏrī adv., v. tempus, II. A.
tempus, ŏris (abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. τέμνω; prop. a section; hence, in partic., of time].
- I. Lit., a portion or period of time, a time: tempus diei, daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116: extremum diei, Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.: matutina tempora, morning hours, id. Fam. 7, 1, 1: anni tempora, the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.: quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni, Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107: maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit, Caes. B. G. 1, 54: erat hibernum tempus anni, Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.
- 2. Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time: longo post tempore, Verg. E. 1, 68: magno post tempore, Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1: brevi post tempore, id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6: parvo post tempore, Val. Max. 8, 6, 1.
Plur.: longis temporibus ante, Cic. Rep. 2, 34, 5.
- B. Transf., time, in general.
- 1. Lit.
- a. In gen.: tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione, Cic. Inv. 1, 26, 39: tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum, Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.: neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat, Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.: nisi tempus et spatium datum sit, Cic. Quint. 1, 4: vix huic tantulae epistulae tempus habui, id. Att. 1, 14, 1: egeo tempore, id. Q. Fr. 3, 5, 4: unius horae tempus, Liv. 44, 9, 4: aliquot dierum tempus amisit, Lact. Mort. Pers. 45, 5: tempus duorum mensium petere ad delectus habendos, Liv. 29, 5, 7: triginta dierum tempus petens, ut, etc., id. 38, 37, 10: tempus, pacis an belli, festinationis an otii, Cic. de Or. 3, 55, 211: ut tempora postulabant belli, Liv. 24, 8, 7: nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace, id. 35, 28, 1: temporibus Punici belli, Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11: mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum, Cic. Rep. 1, 9, 14: erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc., id. Mil. 26, 69: ex quo tempore tu me diligere coepisti, id. Fam. 3, 4, 2: eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur, Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13: tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia, id. 2, 32, 9: privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint, id. 3, 20, 4: per idem tempus, Cic. Brut. 83, 286: quos ad me id temporis venturos esse praedixeram, at that time, id. Cat. 1, 4, 10: scripta in aliquod tempus reponantur, Quint. 10, 4, 2: non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc., Plaut. Bacch. 2, 2, 32: uno et eodem temporis puncto nati . . . nascendi tempus, Cic. Div. 2, 45, 95; cf.: alienum tempus est mihi tecum expostulandi, id. Fam. 3, 10, 6: dare tempus exponendi de aliquā re, id. ib. 1, 9, 3: committendi proelii, Caes. B. G. 2, 19: edendi, Hor. Ep. 1, 16, 22: curandi, id. ib. 1, 2, 39: tyranno ad consultandum tempus datum est, Liv. 34, 33, 5: datum cum iis conloquendi tempus, id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.
In plur.: id certis temporibus futurum, Cic. Rep. 1, 15, 23: si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant, id. ib. 1, 27, 43: superioribus temporibus ad te nullas litteras misi, id. Fam. 5, 17, 1: illis temporibus, id. Lael. 1, 5: temporibus illis, id. Arch. 3, 6.
- b. In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = καιρός: nunc occasio est et tempus, Plaut. Ps. 4, 2, 3: tempus maximum est, ut, etc., id. Mil. 4, 3, 9: spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem, id. Merc. 5, 4, 39; cf.: tempus habes tale, quale nemo habuit umquam, Cic. Phil. 7, 9, 27: dicas: tempus maxumum esse ut eat domum, Plaut. Mil. 4, 3, 8: nunc hora, viri, nunc tempus: adeste, Sil. 11, 194: consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset, Liv. 8, 10, 1: cum jam moriendi tempus urgueret, was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20: verno inserentis tempus urguet, Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.: sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere, Cic. Top. 1, 5: dicere aliquid de ordine argumentorum, id. de Or. 2, 42, 181: conari etiam majora, Liv. 6, 18, 12: nunc corpora curare tempus est, id. 21, 54, 2: tibi abire, Hor. Ep. 2, 2, 215: jam tempus agi res, Verg. A. 5, 638: tempus est jam hinc abire me, Cic. Tusc. 1, 41, 99: suo tempore, at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.
- (β) tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. τὰ καίρια (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.: duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt, Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.
Sing.: contorquet brachium et Graccho percutit tempus, Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.
Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).
The head: jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus, upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.
Sing.: tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit, Cat. 61, 162.
- 2. Transf.
- a. The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances): si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est, time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2: omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi … et meus labor in privatorum periculis versatus, id. Imp. Pomp. 1, 1: quid a me cujusque tempus poscat, id. Planc. 32, 79: tempori meo defuerunt, my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.: qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc., id. Arch. 6, 12: tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum, id. Fam. 4, 9, 2: nisi forte temporis causā nobis adsentiebare, id. Tusc. 4, 4, 8: neque poëtae tempori meo defuerunt, id. Sest. 58, 123; cf.: suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore, id. Div. in Caecil. 2, 5: in summo et periculosissimo rei publicae tempore, id. Fl. 3, 6: tempore summo rei publicae, id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.: pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus, id. Off. 3, 24, 93: pro tempore atque periculo exercitum conparare, Sall. C. 30, 5: o saepe mecum tempus in ultimum Deducte, to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1: eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore, at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.: nec miserae prodesse in tali tempore quibat, Lucr. 1, 93: indignatus, dici ea in tali tempore audirique, Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.
In plur.: incidunt saepe tempora, cum ea, etc., Cic. Off. 1, 10, 31: omnes illae orationes causarum ac temporum sunt, id. Clu. 50, 139: tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore, id. Fam. 2, 18, 3: scripsi versibus tres libros de temporibus meis, id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. § 11: dubia formidolosaque tempora, id. Verr. 2, 5, 1, § 1: cedere temporibus, id. Mil. 1, 2: animus secundis Temporibus dubiisque rectus, Hor. C. 4, 9, 36: Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo, Curt. 5, 3, 4.
- b. Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity: idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo, Cic. Or. 57, 194; cf.: tempora certa modique, Hor. S. 1, 4, 58: rhythmi spatio temporum constant, Quint. 9, 4, 46 sq.
- c. In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.
- II. Adverb. phrases.
- A. tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably: rogat, satisne tempori opera sient confecta, Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.: qui vult sua tempori conficere officia, Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22: sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi, Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.: temperi huic anteveni, id. Trin. 4, 2, 66: temperi ego faxo scies, id. Ps. 1, 3, 153: ut cenam coqueret temperi, id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.
In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi: postquam implevisti fusti fissorum caput, Plaut. Aul. 3, 3, 6: ego renovabo commendationem, sed tempore, Cic. Fam. 7, 18, 1: temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent, Ov. R. Am. 131 sq.: tempore abest, id. H. 4, 109.
Comp.: memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo, Cic. Fam. 9, 16, 8: modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis, more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198: ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant, Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.
- B. Form tempore, in time, with the progress of time, gradually: tempore ruricolae patiens fit taurus aratri, … Tempore paret equus habenis, Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq.
- C. Ad tempus.
- 1. At the right or appointed time, in time: ad tempus redire, Cic. Att. 13, 45, 2: ad tempus venire, Liv. 38, 25: ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis, Cic. Cael. 7, 17.
- 2. For some time, for the time being, for a while, for the moment: quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus, Cic. Off. 1, 8, 27: coli ad tempus, id. Lael. 15, 53: dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.: ad breve (sc. tempus), Suet. Tib. 68.
- D. Ante tempus, before the right time, too soon: ante tempus mori miserum esse, Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11: ante tempus domo digressus, Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.: sero post tempus venis, Plaut. Capt. 4, 2, 90.
- E. Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore: versus fundere ex tempore, Cic. de Or. 3, 50, 194: magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore, id. Arch. 8, 18: scribere, Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.
- 2. According to circumstances: expedire rem et consilium ex tempore capere posse, Cic. Off. 2, 9, 33: haec melius ex re et ex tempore constitues, id. Fam. 12, 19, 2.
- F. In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time: in tempore ad eam veni, Ter. Heaut. 2, 3, 123: in ipso tempore eccum ipsum, in the nick of time, id. And. 3, 2, 52: ni pedites equitesque in tempore subvenissent, Liv. 33, 5, 2: in tempore memorare, Tac. A. 1, 58 fin.
- G. In tempus, for a time, temporarily: scena in tempus structa, Tac. A. 14, 20; cf.: in omne tempus, forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.
- H. Per tempus, at the right time, in time: non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis, Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.: per tempus subvenistis mihi, id. Truc. 1, 2, 85.
- K. Pro tempore, according to circumstances: consilium pro tempore et pro re capere, Caes. B. G. 5, 8: pauca pro tempore milites hortatus, Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.