Ovidii Metamorphoses

Liber I

About the recording

The following recording of the first book of Ovid's Metamorphoses is read in a way that aims at reproducing, to the best of my knowledge and ability, how the poem may have been performed in the age of the poet himself (i.e. the first century A.D.). This includes several aspects of the pronunciation, from the forming of the individual phonemes, to how the meter as a whole is realised in terms of syllable lengths and stresses. For more on my views on this subject, see my article on the reading of Latin verse.

About the notation

The following text is annotated with special signs to indicate the pronunciation. Long vowels are marked either with a macron (ā) or a circumflex (â). (The later indicates that the vowel should be stressed with the circumflex accent; vowels that have the acute accent is not marked in any special way.) The interpunct (·) is sometimes set in words to show the syllable boundaries: lateb·ris. When the proper syllabification would move a word final consonant to the following word, and when an improper syllabification in the pronunciation would affect the meter, this has been indicated with a hyphen: mutastis-et-illa. (An equivalent alternative could be "mutasti·s e·t illa", but I think the notation with hyphen is easier to read.) Elision has not been marked in any way.

The Creation of the World

In nova fert animus mūtātās dīcere fōrmās
corpora: dî, coeptīs (nam vôs mūtâstis-et-illă)
adspīrâte meīs prīmâque ab-orīgine mundī
ad mea perpetuum dēdūcite tempora carmen!
Ante mare-et terrās et, quod tegit-omnia, caelum
ûnus-erat tōtō nātūrae vultus-in-orbe,
quem dīxêre Chaŏs: rudis-indīgestaque mōlēs
nec quicquam nisi pondus-iners congestaque-eôdem
nôn bene iūnctârum discordia sēmina rêrum.
Nûllus-adhûc mundō praebêbat lūmina Tītān,
nec nova crēscendō reparâbat cornua Phoebē,
nec circumfūsō pendêbat-in-āere tellūs
ponderibus lībrâta suīs, nec bracchia longō
margine terrârum porrēxerat-Amphītrītē,
utque erat-et tellūs illîc et pontus-et-āēr,
sîc erat-īnstabilis tellūs, innābilis-unda,
lûcis-egēns āēr; nūllī sua fôrma manêbat,
obstābatque aliīs aliud, quia corpore-in-ūnō
frīgida pugnâbant calidīs, ūmentia siccīs,
mollia cum dūrīs, sine pondere-habentia pondus.
Hanc deus-et melior lîtem nātûra dirêmit;
nam caelō terrās et terrīs abscidit-undās
et liquidum spissō sēcrêvit-ab-āere caelum;
quae postquam ēvolvit caecôque exêmit-acervō,
dissociâta locīs concordī pâce ligâvit.
Ignea convexī vîs et sine pondere caelī
ēmicuit summâque locum sibi fêcit-in-arce;
proximus-est āēr illī levitâte locôque;
dēnsior-hîs tellūs elementaque grandia trâxit
et pressa est gravitâte suā; circumfluus-ûmor
ultima possêdit solidumque coercuit-orbem.
Sîc ubi dispositam, quisquis fuit-ille deôrum,
congeriem secuit sectamque in membra redêgit,
prīncipiō terram, nê nôn aequâlis-ab-omnī
parte foret, magnī speciem glomerâvit-in-orbis;
tum freta diffundī rapidîsque tumēscere ventīs
iussit-et-ambītae circumdare lītora terrae;
addidit-et fontēs et stâgna inmênsa lacûsque
flūminaque-oblīquīs cînxit dēclīvia rīpīs,
quae, dīversa locīs, partim sorbentur-ab-ipsā,
in mare perveniunt partim campôque recepta
līberiôris-aquae prô rīpīs lītora pulsant.
Iussit-et-extendī campōs, subsīdere vāllēs,
fronde tegī silvās, lapidōsōs surgere montēs,
utque duae dextrā caelum totidemque sinistrā
parte secant zōnae, quînta est ārdentior-illīs,
sîc onus-inclûsum numerō distînxit-eôdem
cûra deī, totidemque plagae tellûre premuntur;
quârum quae media est, nôn est habitābilis-aestū;
nix tegit-alta duās: totidem inter-utramque locâvit
temperiemque dedit mixtā cum frīgore flammā.
Inminet-hîs āēr, quî, quantō est pondere terrae
pondus-aquae levius, tantō est onerōsior-ignī.
Illîc et nebulās, illîc cōnsistere nūbēs
iussit-et-hūmānās mōtûra tonit·rua mentēs
et cum fulminibus facientēs fulgora ventōs.
Hîs quoque nôn passim mundī fabricâtor-habendum
āera permîsit; vix nunc obsistitur-illîs,
cum sua quisque regat dīversō flāmina tractū,
quîn lanient mundum: tanta est discordia frâtrum.
Eurus-ad-Aurōram Nabataeaque rêgna recessit
Persidaque-et radiīs iuga subdita mātūtīnīs;
vesper-et-occiduō quae lītora sôle tepêscunt
proxima sunt Zephyrō; Scythiam septemque triōnēs
horrifer-invâsit Boreās; contrāria tellūs
nūbibus-adsiduīs pluviâque madêscit-ab-Austrō.
Haec super-inposuit liquidum et gravitâte carentem
aethera nec quicquam terrēnae faecis-habentem.
Vix ita līmitibus dissaepserat-omnia certīs,
cum, quae pressa diū fuerant cālīgine caecā,
sīdera coepêrunt tōtō effervēscere caelō;
neu regiō foret-ûlla suīs animālibus-orba,
astra tenent caeleste solum fōrmaeque deôrum,
cessêrunt nitidīs habitandae piscibus-undae,
terra ferās cêpit, volucrēs agitābilis-āēr.
Sānctius-hîs animal mentisque capācius-altae
de͡erat-adhûc et quod dominārī in cētera posset:
nâtus-homō-est, sîve hunc dīvīnō sēmine fêcit
ille opifex rêrum, mundī meliôris-orīgō,
sîve recēns tellūs sēductaque nûper-ab-altō
aethere cognātī retinêbat sēmina caelī;
quam satus-Īapeto mixtam pluviālibus-undīs
fînxit-in-effigiem moderantum cûncta deôrum,
prōnaque cum spectent animālia cētera terram,
ôs hominī sublîme dedit caelumque vidêre
iussit-et-ērēctōs ad sīdera tollere vultūs.
Sîc, modo quae fuerat rudis-et sine-imāgine, tellūs
induit-ignōtās hominum conversa figūrās.

The Four Ages

Aurea prîma sata-est aetās, quae vindice nūllō,
sponte suā, sine lêge fidem rēctumque colêbat.
Poena metusque aberant, nec verba minācia fixō
aere legēbantur, nec supplex turba timêbat
iūdicis-ôra suī, sed-erant sine vindice tūtī.
Nôndum caesa suīs, peregrînum ut vīseret-orbem,
montibus-in liquidās pînus dēscenderat-undās,
nūllaque mortālēs praeter sua lītora nôrant;
nôndum praecipitēs cingêbant oppida fossae;
nôn tuba dērēctī , nôn aeris cornua flexī,
nôn galeae, nôn ênsis-erat: sine mīlitis-ūsū
mollia sēcūrae peragêbant ōtia gentēs.
Ipsa quoque-inmûnis rāstrôque intācta nec-ūllīs
saucia vōmeribus per sê dabat-omnia tellūs,
contentîque cibīs nūllō cōgente creātīs
arbuteōs fētūs montānaque frâga legêbant
cornaque-et-in dūrīs haerentia môra rubētīs
et, quae dēciderant patulā Iovis-arbore, glandēs.
Vêr erat-aeternum, placidîque tepentibus-aurīs
mulcêbant zephyrī nātōs sine sēmine flōrēs;
mox etiam frūgēs tellūs inarâta ferêbat,
nec renovâtus-ager gravidīs cānêbat-aristīs:
flūmina iam lactis, iam flūmina nectaris-îbant,
flāvaque dê viridī stillâbant īlice mella.
Postquam Sāturnō tenebrôsa in Tartara missō
sub Iove mundus-erat, subiīt argentea prōlēs,
aurō dēterior, fulvō pretiōsior-aere.
Iuppiter-antīquī contrâxit tempora vêris,
perque hiemēs aestûsque et-inaequālīs autumnōs
et breve vêr spatiīs exêgit quattuor-annum.
Tum prîmum siccīs āēr fervōribus-ûstus
canduit-et ventīs glaciēs adstrîcta pependit;
tum prîmum subiêre domōs: domus-antra fuêrunt
et dēnsī fruticēs et vīnctae cortice virgae;
sēmina tum prîmum longīs Cereālia sulcīs
obruta sunt, pressîque iugō gemuêre iuvencī.
Tertia post illam successit-aēnea prōlēs,
saevior-ingeniīs et-ad-horrida prōmptior-arma,
nôn scelerâta tamen; dê dūrō est ultima ferrō.
Prōtinus-inrûpit vēnae peiôris-in-aevum
omne nefās: fūgêre pudor vērumque fidêsque;
in quôrum subiêre locum fraudêsque dolîque
īnsidiaeque et vîs et-amor scelerâtus-habendī.
Vêla dabat ventīs nec-adhûc bene nōverat-illōs
nāvita, quaeque diū steterant in montibus-altīs,
flūctibus-ignōtīs īnsultāvêre carīnae,
communemque prius ceu lūmina sôlis-et-aurās
cautus-humum longō signâvit līmite mênsor.
Nec tantum segetēs alimentaque dēbita dîvĕs
poscēbâtur-humus, sed-ĭtum est in vīscera terrae,
quâsque recondiderat Stygiîsque admōverat-umbrīs,
effodiuntur-opēs, inrītāmenta malôrum;
iamque nocēns ferrum ferrôque nocentius-aurum
prōdierat: prôdit bellum, quod pugnat-utrôque,
sanguineâque manū crepitantia concutit-arma.
Vīvitur-ex raptō; nôn hospĕs-ab-hospite tûtus,
nôn socer-â generō, frâtrum quoque grātia râra est;
inminet-exitiō vir coniugis,-illa marītī;
lūrida terribilēs mîscent aconîta novercae;
fīlius-ante diem patriōs inquîrit-in-annōs.
Victa iacet pietās, et virgō caede madentīs,
ultima caelestum, terrās Astraea relîquit.

Lycaon

Nêve foret terrīs sēcūrior-arduus-aether,
adfectâsse ferunt rêgnum caeleste gigantās
altaque congestōs strūxisse ad sīdera montīs.
Tum pater-omnipotēns missō perfrêgit-Olympum
fulmine-et-excussit subiectae Pēlion-Ossae.
Obruta môle suā cum corpora dîra iacêrent,
perfûsam multō nātôrum sanguine Terram
inmaduisse ferunt calidumque animāsse cruôrem
et, nê nûlla suae stirpis monimenta manêrent,
in faciem vertisse hominum; sed-et-illa propāgō
contemptrix superum saevaeque avidissima caedis
et violenta fuit: scīrēs ê sanguine nātōs.
Quae pater-ut summā vîdit Sāturnius-arce,
ingemit-et factō nôndum vulgâta recentī
foeda Lycāoniae referēns convīvia mēnsae
ingentēs animo-et dignās Iove concipit-īrās
conciliumque vocat; tenuit mora nûlla vocātōs.
Est via sublîmis, caelō manifêsta serēnō;
lactea nômen-habet, candôre notābilis-ipsō;
hâc iter-est superīs ad magnī têcta Tonantis
rēgālemque domum: dextrā laevâque deôrum
ātria nōbilium valvīs celebrantur-apertīs;
plêbs habitat dīversa locīs: hâc parte potentēs
caelicolae clārîque suōs posuêre penātēs;
hĭc locus-est, quem, sî verbīs audācia dêtur,
haud timeam magnī dīxisse Palātia caelī.
Ergo ubi marmoreō superī sēdêre recessū,
celsior-ipse locō scēptrôque innîxus-eburnō
terrificam capitĭs concussit terque quaterque
caesariem, cum quâ terram, mare, sīdera môvit;
tālibus-inde modīs ôra indignantia solvit:
›Nôn ego prô mundī rēgnō magis-anxius-illā
tempestâte fuī, quâ centum quisque parâbat
inicere-anguipedum captīvō bracchia caelō.
Nam quamquam ferus-hostis-erat, tamen-illud-ab-ūnō
corpore-et-ex ūnā pendêbat-orīgine bellum;
nunc mihi, quâ tôtum Nēreus circumsonat-orbem,
perdendum est mortâle genus. Per flūmina iūrō
īnfera sub terrās Stygiō lābentia lūcō:
cûncta prius temptâta, sed-inmedicābile corpus
ênse recīdendum est, nê pars sincêra trahâtur.
Sunt mihi sēmideī, sunt rūstica nūmina, nymphae
faunîque satyrîque et monticolae silvānī;
quôs, quoniam caelī nôndum dignâmur-honôre,
quâs dedimus, certē terrās habitâre sinâmus.
An satis,-ô superī, tūtōs fore crēditis-illōs,
cum mihi, quî fulmen, quî vôs habeôque regôque,
strūxerit-īnsidiās nôtus feritâte Lycāōn?‹
Cōnfremuêre omnēs studiīsque ārdentibus-ausum
tālia dēposcunt: sîc, cum manus-inpia saevit
sanguine Caesareō Rōmânum exstinguere nômen,
attonitum tantae subitō terrôre ruīnae
hūmânum genus-est tōtusque perhorruit-orbis,
nec tibi grâta minus pietās, Auguste, tuôrum est
quam fuit-illa Iovī. Quî postquam vôce manûque
murmura conpressit, tenuêre silentia cūnctī.
Substitit-ut clâmor pressus gravitâte regentis,
Iuppiter-hôc iterum sermône silentia rûpit:
›Ille quidem poenās (cûram hanc dīmittite!) solvit;
quod tamen-admissum, quae sit vindicta, docēbō.
Contigerat nostrās īnfāmia temporis-aurēs;
quam cupiēns falsam summō dēlâbor-Olympō
et deus-hūmānā lūstrō sub-imāgine terrās.
Longa mora est, quantum noxae sit-ubîque repertum,
ēnumerâre: minor fuit-ipsa īnfāmia vērō.
Maenala trānsieram latebrīs horrenda ferârum
et cum Cyllēnē gelidī pīnêta Lycaeī:
Arcadis-hinc sēdēs et-inhospita têcta tyrannī
ingredior, traherent cum sêra crepuscula noctem.
Signa dedī vēnisse deum, vulgusque precārī
coeperat:-inrîdet prīmō pia vôta Lycāōn,
mox ait-»experiar deus-hĭc discrīmine-apertō
an sit mortâlis; nec-erit dubitābile vêrum.«
Nocte gravem somnō necopīnā perdere morte
mê parat: haec illī placet-experientia vērī;
nec contentus-eō missī dê gente Molossā
obsidis-ūnîus iugulum mūcrône resolvit
atque ita sēminecēs partim ferventibus-artūs
mollit-aquīs, partim subiectō torruit-ignī.
Quod simul-inposuit mēnsīs, ego vindice flammā
in dominō dignōs ēvertī têcta penātēs;
territus-ipse fugit năctusque silentia rûris
exululat frūstrâque loquī cōnâtur;-ab-ipsō
colligit-ôs rabiem solitaeque cupīdine caedis
ūtitur-in pecudēs et nunc quoque sanguine gaudet.
In villōs abeunt vestēs, in crûra lacertī:
fit lupus-et veteris servat vestīgia fōrmae;
cānitiēs eadem est, eadem violentia vultūs,
īdem oculī lûcent, eadem feritâtis-imāgō est.
Occidit-ûna domus, sed nôn domus-ûna perîre
digna fuit; quâ terra patet, fera rêgnat-Erīnȳs.
In facinus iūrāsse putēs! Dent ōcius-omnēs,
quâs meruêre patī (sîc stat sententia) poenās.‹

The Flood

Dicta Iovis pars vôce probant stimulôsque frementī
adiciunt, aliī partēs adsēnsibus-inplent;
est tamen-hūmānī generis iactûra dolōrī
omnibus,-et, quae sit terrae mortālibus-orbae
fôrma futûra, rogant, quis sit lātûrus-in-ārās
tûra, ferîsne paret populandās trādere terrās.
Tālia quaerentēs (sibi-enim fore cētera cūrae)
rēx superum trepidâre vetat subolemque priōrī
dissimilem populō prōmittit-orīgine mīrā.
Iamque erat-in tōtās sparsûrus fulmina terrās;
sed timuit, nê forte sacer tot-ab-ignibus-aether
conciperet flammās longusque ārdēsceret-axis;
esse quoque-in fātīs, reminīscitur,-adfore tempus,
quô mare, quô tellūs correptaque rēgia caelī
ārdeat-et mundī mōlēs operôsa labôret.
Têla repōnuntur manibus fabricâta cyclôpum;
poena placet dīversa, genus mortâle sub-undīs
perdere-et-ex omnī nimbōs dēmittere caelō.
Prōtinus-Aeoliīs Aquilônem claudit-in-antrīs
et quaecumque fugant inductās flāmina nūbēs
ēmittitque Notum: madidīs Notus-ēvolat-ālīs
terribilem piceā tēctus cālīgine vultum;
barba gravĭs nimbīs, cānīs fluit-unda capillīs,
fronte sedent nebulae, rôrant pennaeque sinusque;
utque manū lātē pendentia nūbila pressit,
fit fragor:-hinc dēnsī funduntur-ab-aethere nimbī;
nūntia Iūnônis variōs indûta colōrēs
concipit-Îris-aquās alimentaque nūbibus-adfert:
sternuntur segetēs et dēplōrâta colōnīs
vôta iacent, longîque perit labor-inritus-annī.
Nec caelō contenta suō est Iovis-îra, sed-illum
caeruleus frâter iuvat-auxiliāribus-undīs.
Convocat hĭc̄ amnēs; quî postquam tēcta tyrannī
intrāvêre suī, ›Nôn est hortāmine longō
nunc‹ ait-›ūtendum; vīrēs effundite vestrās;
sîc opus-est! Aperîte domōs ac môle remōtā
flūminibus vestrīs tōtās inmittite-habēnās!‹
Iusserat;-hî redeunt ac fontibus-ôra relaxant
et dēfrēnātō volvuntur-in-aequora cursū.
Ipse tridente suō terram percussit,-at-illa
intremuit mōtûque viās patefêcit-aquârum.
Exspatiâta ruunt per-apertōs flūmina campōs
cumque satīs arbŭsta simul pecudêsque virôsque
tēctaque cumque suīs rapiunt penetrālia sac·rīs.
Sî qua domus mânsit potuitque resistere tantō
indēiecta malō, culmen tamen-altior-huius
unda tegit, pressaeque latent sub gurgite turrēs;
iamque mare-et tellūs nûllum discrîmen-habêbant:
omnia pontus-erant, deerant quoque lītora pontō.
Occupat-hic collem, cumbā sedet-alter-aduncā
et dûcit rēmōs illîc, ubi nûper-arâbat;
ille suprā segetēs aut mersae culmina vīllae
nāvigat,-hic summā piscem dēprêndit-in-ulmō;
fīgitur-in viridī, sî fors tulit,-ancora prātō,
aut subiecta terunt curvae vīnêta carīnae,
et, modo quā gracilēs grâmen carpsêre capellae,
nunc ibi dēfōrmēs pōnunt sua corpora phōcae.
Mīrantur sub-aquā lūcōs urbêsque domôsque
Nēreidēs, silvâsque tenent delphînĕs-et-altīs
incursant rāmīs agitātaque rōbora pulsant.
Nat lupus-inter-ovēs, fulvōs vehit-unda leōnēs,
unda vehit tig·rēs, nec vīrēs fulminis-ap·rō,
crûra nec-ablātō prōsunt vēlōcia cervō,
quaesītîsque diū terrīs, ubi sistere possit,
in mare lassātīs volucrīs vaga dēcidit-ālīs.
Obruerat tumulōs inmênsa licentia pontī,
pulsābantque novī montâna cacūmina flūctūs.
Maxima pars undā rapitur; quibus-unda pepercit,
illōs longa domant inopī iēiūnia vīctū.

Deucalion and Pyrrha

Sēparat-Āoniōs Oetaeīs Phōcis-ab-arvīs,
terra ferāx, dum terra fuit, sed tempore-in-illō
pars maris-et lâtus subitârum campus-aquârum;
môns ibi verticibus petit-arduus-astra duôbus,
nōmine Parnāsus, superantque cacūmina nūbēs.
Hîc ubi Deucaliōn (nam cētera tēxerat-aequor)
cum cōnsorte torī parvā rate vectus-adhaesit,
Cōrycidās nymphās et nūmina montis-adôrant
fātidicamque Themin, quae tunc ōrâcla tenêbat:
nôn illō melior quisquam nec-amantior-aequī
vir fuit-aut illā metuentior-ûlla deôrum.
Iuppiter-ut liquidīs stāgnâre palūdibus-orbem
et superesse virum dê tot modo mīlibus-ûnum,
et superesse vidit dê tot modo mīlibus-ûnam,
innocuōs ambō, cultōrēs nūminis-ambō,
nūbila disiêcit nimbîsque aquilône remōtīs
et caelō terrās ostendit-et-aethera terrīs;
nec maris-îra manet, positôque tricuspide tēlō
mulcet-aquās rêctor pelagī sup·râque profundum
exstantem atque umerōs innātō mūrice têctum
caeruleum Trītôna vocat conchaeque sonācī
īnspīrâre iubet flūctûsque et flūmina signō
iam revocâre datō: cava būcina sūmitur-illī,
tortilis,-in lâtum quae turbine crêscit-ab-īmō,
būcina, quae mediō concêpit-ubi-āera pontō,
lītora vôce replet sub-utrôque iacentia Phoebō;
tunc quoque, ut-ôra deī madidā rōrantia barbā
contigit-et cecinit iussōs īnflâta receptūs,
omnibus-audîta est tellûris-et-aequoris-undīs
et, quibus-est undīs audita, coercuit-omnēs.
Iam mare lîtus-habet, plēnōs capit-alveus-amnēs,
flūmina subsîdunt collêsque exîre videntur;
surgit-humus, crēscunt loca dēcrēscentibus-undīs,
postque diem longam nūdâta cacūmina silvae
ostendunt līmumque tenent in fronde relictum.
Redditus-orbis-erat; quem postquam vîdit-inânem
et dēsōlātās agere-alta silentia terrās,
Deucaliōn lacrimīs ita Pyrrham adfâtur-obortīs:
›Ô soror, ô coniūnx, ô fēmina sôla superstĕs,
quam commûne mihī genus-et patruêlis-orīgō,
deinde torus iûnxit, nunc ipsa perīcula iungunt,
terrârum, quāscumque vident occâsus-et-ortus,
nôs duo turba sumus; possêdit cētera pontus.
Haec quoque-adhûc vītae nôn est fīdūcia nostrae
certa satis; terrent etiamnum nūbila mentem.
Quis tibi, sî sine mê fātīs ērepta fuissēs,
nunc animus, miseranda, foret? Quô sôla timôrem
ferre modō possēs? Quô cōnsōlante dolērēs?
Namque ego, crēde mihī, sî tê quoque pontus-habêret,
tê sequerer, coniūnx, et mê quoque pontus-habêret.
Ô utinam possim populōs reparâre paternīs
artibus-atque animās fōrmātae īnfundere terrae!
Nunc genus-in nōbīs restat mortâle duôbus
(sîc vîsum superīs) hominumque exempla manêmus.‹
Dīxerat,-et flêbant; placuit caeleste precārī
nûmen-et-auxilium per sac·rās quaerere sortēs.
Nûlla mora est: adeunt pariter Cephīsidăs-undās,
ut nôndum liquidās, sîc iam vada nôta secantēs.
Inde ubi lībātōs inrōrāvêre liquōrēs
vestibus-et capitī, flectunt vestīgia sānctae
ad dēlûbra deae, quôrum fastīgia turpī
pallebant mūscō stābantque sine-ignibus-ārae.
Ut templī tetigêre gradūs, prōcumbit-uterque
prônus-humī gelidôque pavens dedit-ōscula saxō
atque ita ›Sî precibus‹ dīxêrunt ›nūmina iūstīs
victa remollêscunt, sî flectitur-îra deôrum,
dîc, Themi, quâ generis damnum reparābile nostrī
arte sit,-et mersīs fer-opem, mītissima, rêbus!‹
Môta dea est sortemque dedit: ›Discēdite templō
et vēlâte caput cīnctâsque resolvite vestēs
ossaque post tergum magnae iactâte parentis!‹

Re-creation

Obstupuêre diū: rumpitque silentia vôce
Pyrrha prior iussîsque deae pārêre recûsat,
detque sibī veniam, pavidō rogat-ôre pavetque
laedere iactātīs māternās ossibus-umbrās.
Intereā repetunt caecīs obscûra lateb·ris
verba datae sortis sêcum inter sêque volûtant.
Inde Promēthīdēs placidīs Epimēthida dictīs
mulcet-et ›Aut fallāx‹ ait-›est sollertia nōbīs,
aut (pia sunt nūllumque nefās ōrācula suâdent)
magna parēns terra est: lapidēs in corpore terrae
ossa reor dīcī; iacere hôs post terga iubêmur.‹
Coniugis-auguriō quamquam Tītānia môta est,
spês tamen-in dubiō est: adeō caelestibus-ambō
diffîdunt monitīs. Sed quid temptâre nocêbit?
Discêdunt, vēlantque caput tunicâsque recingunt
et iussōs lapidēs sua post vestīgia mittunt.
Saxa (quis-hŏc̄ crêdat, nisi sit prô teste vetustās?)
pōnere dūritiem coepêre suumque rigôrem
mollīrîque morā mollītaque dūcere fôrmam.
Mox ubi crēvêrunt nātūraque mītior-illīs
contigit,-ut quaedam, sîc nôn manifêsta vidērī
fôrma potest hominis, sed,-utī dê mărmore coeptă,
nôn exâcta satis rudibusque simillima signīs;
quae tamen-ex illīs aliquō pars ūmida sūcō
et terrêna fuit, versa est in corporis-ûsum;
quod solidum est flectîque nequit, mutâtur-in-ossa;
quae modo vêna fuit, sub-eôdem nōmine mânsit;
inque brevī spatiō superôrum nūmine saxa
missa virī manibus faciem trāxêre virôrum
et dê fēmineō reparâta est fēmina iactū.
Inde genus dûrum sumus-experiênsque labôrum
et documenta damus quâ sîmus-orīgine nātī.
Cētera dīversīs tellūs animālia fōrmīs
sponte suā peperit, postquam vetus-ûmor-ab-igne
percaluit sôlis, caenumque ūdaeque palūdēs
intumuêre aestū fēcundaque sēmina rêrum
vīvācī nūtrîta solō ceu mâtris-in-alvō
crēvêrunt faciemque aliquam cēpêre morandō.
Sîc ubi dēseruit madidōs septemfluus-agrōs
Nîlus-et-antīquō sua flūmina reddidit-alveo
aetheriôque recēns exârsit sīdere lîmus,
plūrima cultōrēs versīs animālia glaebīs
inveniunt et-in-hīs quaedam modo coepta per-ipsum
nāscendī spatium, quaedam inperfecta suîsque
trunca vident numerīs, et-eôdem in corpore saepe
altera pars vîvit, rudis-est pars altera tellūs.
Quippe ubi temperiem sūmpsêre ūmorque calorque,
concipiunt, et-ab-hîs oriuntur cûncta duôbus,
cumque sit-ignis-aquae pugnāx, vapor-ūmidus-omnēs
rês creat,-et discors concordia fētibus-apta est.
Ergo ubi dīluviō tellūs lutulenta recentī
sōlibus-aetheriīs altôque recanduit-aestū,
ēdidit-innumerās speciēs, partimque figūrās
rettulit-antīquās, partim nova mônstra creâvit.
Illa quidem nôllet, sed tê quoque, maxime Pȳthon,
tum genuit, populîsque novīs, incognite serpēns,
terror-erās: tantum spatiī dê monte tenēbās.
Hunc deus-arquitenēns, et numquam tālibus-armīs
ante nisi-in dammīs capreîsque fugācibus-ûsus,
mille gravem tēlīs exhaustā paene pharet·rā
perdidit-effūsō per vulnera nig·ra venēnō.
Nêve operis fâmam posset dēlêre vetustās,
īnstituit sac·rōs celebrī certāmine lūdōs,
Pȳthia perdomitī serpentis nomine dictōs.
Hîc iuvenum quīcumque manū pedibusve rotâve
vīcerat,-aesculeae capiêbat frondis-honôrem;
nôndum laurus-erat, longôque decentia crîne
tempora cingêbat dê quâlibet-arbore Phoebus.

Phoebus and Daphne

Prîmus-amor Phoebī Daphnē Pēnēia, quem nôn
fors ignâra dedit, sed saeva Cupīdinis-îra;
Dēlius-hunc nûper, victō serpente superbus,
vīderat-adductō flectentem cornua nervō
›Quid‹que ›tibī, lascîve puer, cum fortibus-armīs?‹
dīxerat;-›Ista decent umerōs gestāmina nostrōs,
quî dare certa ferae, dare vulnera possumus-hostī,
quî modo pestiferō tot iūgera ventre prementem
strāvimus-innumerīs tumidum Pȳthôna sagittīs.
Tû face nescio quôs estō contentus-amōrēs
inrītâre tuā, nec laudēs adsere nostrās!‹
Fīlius-huic Veneris ›Fîgat tuus-omnia, Phoebe,
tê meus-arcus‹ ait, ›quantôque animālia cêdunt
cûncta deō, tantō minor-est tua glōria nostrā.‹
Dîxit-et-ēlīsō percussīs āere pennīs
inpiger-umbrōsā Parnāsī cōnstitit-arce
êque sagittiferā prômpsit duo têla pharet·rā
dīversôrum operum: fugat-hoc, facit-illud-amôrem;
quod facit,-aurâtum est et cuspide fulget-acūtā,
quod fugat,-obtûsum est et-habet sub-harundine plumbum.
Hoc̄ deus-in nymphā Penēide fîxit,-at-illō
laesit-Apollineās trāiecta per-ossa medullās;
prōtinus-alter-amat, fugit-altera nômen-amantis
silvârum latebrīs captīvārumque ferârum
exuviīs gaudēns innūptaeque aemula Phoebēs:
vitta coercêbat positōs sine lêge capillōs.
Multi illam petiêre, illa āversâta petentēs
inpatiēns expersque virī nemora-āvia lûstrat
nec, quid-Hymen, quid-Amor, quid sint cōnūbia, cûrat.
Saepe pater dîxit: ›Generum mihi, fīlia, dēbēs‹;
saepe pater dîxit: ›Dēbēs mihi, nâta, nepōtēs‹;
illa velut crîmen taedās exôsa iugālēs
pulchra verēcundō subfūderat-ôra rubôre
inque patris blandīs haerēns cervîce lacertīs
›Dâ mihi perpetuā, genitor cārissime,‹ dîxit
›virginitâte fruī! Dedit-hŏc̄ pater-ante Diānae.‹
Ille quidem obsequitur, sed tê decor-iste, quod-optās,
esse vetat, vōtôque tuō tua fôrma repugnat.
Phoebus-amat vīsaeque cupit cōnūbia Daphnēs,
quodque cupit, spêrat, suaque-illum ōrācula fallunt,
utque levēs stipulae dēmptīs adolentur-aristīs,
ut facibus saepēs ārdent, quâs forte viâtor
vel nimis-admôvit vel iam sub lûce relîquit,
sîc deus-in flammās abiit, sîc pectore tōtō
ūritur-et sterilem spērando nûtrit-amôrem.
Spectat-inōrnātōs collō pendêre capillōs
et ›Quid, sî cōmantur?‹-ait; videt-igne micantēs
sīderibus similēs oculōs, videt-ōscula, quae nôn
est vīdisse satis; laudat digitôsque manûsque
bracchiaque-et nūdōs mediā plûs parte lacertōs;
sî qua latent, meliôra putat. Fugit-ōcior-aurā
illa levī neque-ad-haec revocantis verba resistit:
›Nympha, precor, Pēnêi, manē! Nôn īnsequor-hostis;
nympha, manē! Sîc agna lupum, sîc cerva leônem,
sîc aquilam pennā fugiunt trepidante columbae,
hostēs quaeque suōs; amor-est mihi causa sequendī!
Mê miserum! Nê prôna cadās indignave laedī
crûra notent sentēs et sim tibi causa dolôris!
Aspera, quâ properās, loca sunt: moderātius,-ōrō,
curre fugamque inhibē, moderātius-īnsequar-ipse.
Cui placeās, inquîre tamen: nôn incola montis,
nôn ego sum pâstor, nôn hîc armenta gregêsque
horridus-observō. Nescīs, temerāria, nescīs,
quem fugiās, ideôque fugis: mihi Delphica tellūs
et Clarŏs et Tenedŏs Patarēaque rēgia servit;
Iuppiter-est genitor; per mê, quod-eritque fuitque
estque, patet; per mê concordant carmina nervīs.
Certa quidem nostra est, nostrā tamen-ûna sagittā
certior,-in vacuō quae vulnera pectore fêcit!
Inventum medicîna meum est, opiferque per-orbem
dîcor,-et-herbârum subiecta potentia nōbīs.
Ei mihi, quod nūllīs amor-est sānābilis-herbīs,
nec prōsunt dominō, quae prōsunt omnibus,-artēs!‹
Plûra locūtûrum timidō Pēnēia cursū
fûgit cumque ipsō verba inperfecta relîquit,
tum quoque vîsa decēns; nūdâbant corpora ventī,
obviaque-adversās vib·râbant flāmina vestēs,
et levis-inpulsōs ret·rō dabat-aura capillōs,
auctaque fôrma fugā est. Sed-enim nôn sustinet-ultrā
perdere blanditiās iuvenis deus,-utque monêbat
ipse amor,-admissō sequitur vestīgia passū.
Ut canis-in vacuō leporem cum Gallicus-arvō
vîdit,-et-hic praedam pedibus petit,-ille salûtem;
alter-inhaesūrō similis iam iamque tenêre
spêrat-et-extentō stringit vestīgia rostrō,
alter-in-ambiguō est, an sit conprênsus,-et-ipsīs
morsibus-ēripitur tangentiaque ôra relinquit:
sîc deus-et virgō; est hic spê celer,-illa timôre.
Quî tamen-īnsequitur, pennīs adiûtus-Amôris,
ōcior-est requiemque negat tergôque fugâcis
inminet-et crînem sparsum cervîcibus-adflat.
Vīribus-absūmptīs expalluit-illa citaeque
victa labôre fugae spectāns Pēnēidăs-undās
›Fer, pater,‹-inquit-›opem! Sî flūmina nûmen-habêtis,
quâ nimium placuī, [Tellūs, ait, hīsce, vel-istam
quae facit-ut laedar,] mūtandō perde figûram!‹
Vix prece fīnītā torpor gravis-occupat-artūs:
mollia cinguntur tenuī praecordia lib·rō,
in frondem crīnēs, in rāmōs bracchia crēscunt,
pês modo tam vēlōx pig·rīs rādīcibus-haeret,
ôra cacûmen-habet: remanet nitor-ûnus-in-illā.
Hanc quoque Phoebus-amat positâque in stīpite dextrā
sentit-adhûc trepidâre novō sub cortice pectus
conplexusque suīs rāmōs, ut membra, lacertīs
ōscula dat lignō: refugit tamen-ōscula lignum.
Cui deus-›At, quoniam coniūnx mea nôn potes-esse,
arbor-eris certē‹ dîxit ›mea! Semper-habêbunt
tê coma, tê citharae, tê nostrae, laure, pharet·rae;
tû ducibus Latiīs aderis, cum laeta triumphum
vôx canet-et vîsent longās Capitōlia pompās;
postibus-Augustīs eadem fīdissima cūstōs
ante forēs stâbis mediamque tuēbere quercum,
utque meum intōnsīs caput-est iuvenâle capillīs,
tû quoque perpetuōs semper gere frondis-honōrēs!‹
Fīnierat Paeān: factīs modo laurea rāmīs
adnuit-utque caput vîsa est agitâsse cacûmen.

Io and Juppiter

Est nemus-Haemoniae, praerŭpta quod-undique claudit
silva: vocant Tempē; per quae Pēnêŏs-ab-īmō
effûsus Pindō spūmōsīs volvitur-undīs
dēiectûque gravī tenuēs agitantia fūmōs
nūbila condûcit summîsque adspergine silvīs
inpluit-et sonitū plûs quam vīcîna fatîgat:
haec domus,-haec sēdēs, haec sunt penetrālia magnī
amnis;-in-hîs residēns factō de cautibus-antrō,
undīs iûra dabat nymphîsque colentibus-undās.
Conveniunt illûc populāria flūmina prîmum,
nescia, grātentur cōnsōlenturne parentem,
pōpulifer Sperchîos-et-inrequiêtus-Enīpeus
Āpidanusque senĕx lēnisque Amphrŷsos-et-Aeas,
moxque amnēs aliī, quî, quâ tulit-inpetus-illōs,
in mare dēdûcunt fessās errōribus-undās.
Īnachus-ûnus-abest īmôque reconditus-antrō
flētibus-auget-aquās nātamque miserrimus-Īō
lûget-ut-āmissam; nescit, vītâne fruâtur
an sit-apud mānēs; sed quam nôn invĕnit-ûsquam,
esse putat nûsquam atque animō peiôra verêtur.
Vīderat-â patriō redeuntem Iuppiter-illam
et ›Ô virgō Iove digna tuôque beâtum
nescio quem factûra torō, pete‹ dīxerat-›umbrās
altôrum nemorum‹ (et nemorum mōnstrāverat-umbrās)
›dum calet,-et mediō sôl-est altissimus-orbe!
Quodsī sôla timēs latebrās intrâre ferârum,
praeside tûta deō nemorum sēcrêta subîbis,
nec dê plêbe deō, sed quî caelestia magna
scêptra manū teneō, sed quî vaga fulmina mittō.
Nê fuge mê!‹ fugiêbat-enim; iam pāscua Lernae
cōnsitaque-arboribus Lyrcêa relīquerat-arva,
cum deus-inductā lātās cālīgine terrās
occuluit tenuitque fugam rapuitque pudôrem.
Intereā mediōs Iūnō dēspĕxit-in-Argŏs,
et noctis faciem nebulās fecisse voluc·rēs
sub nitidō mīrâta diē, nôn flūminis-illās
esse nec-ūmentī sênsit tellûre remittī
atque, suus coniūnx ubi sit, circumspicit,-ut quae
deprēnsī totiēns iam nôsset fûrta marītī.
Quem postquam caelō nôn repperit,-›Aut ego fallor
aut ego laedor‹-ait dēlāpsaque-ab-aethere summō
cōnstitit-in terrīs nebulâsque recēdere iussit.
Coniugis-adventum praesēnserat-inque nitentem
Īnachidŏs vultūs mūtāverat-ille iuvencam;
bôs quoque fōrmôsa est: speciem Sāturnia vaccae,
quamquam invîta, probat nec nôn, et cuius-et-unde
quôve sit-armentō, vērī quasi nescia quaerit.
Iuppiter-ê terrā genitam mentîtur,-ut-auctor
dēsinat-inquīrī: petit-hanc Sāturnia mûnus.
Quid faciat? Crūdêle suōs addīcere-amōrēs,
nôn dare suspectum est: pudor-est, quî suādeat-illinc,
hinc dissuâdet-amor. Victus pudor-esset-amôre,
sed, leve sî munus sociae generisque torîque
vacca negārêtur, poterat nôn vacca vidērī!
Paelice dōnātā nôn prōtinus-exuit-omnem
dîva metum timuitque Iovem et fuit-anxia fūrtī,
dônec-Arestoridae servandam trādidit-Argō.
Centum lūminibus cînctum caput-Argus-habêbat:
inde suīs vicibus capiêbant bîna quiêtem,
cētera servâbant atque in statiône manêbant.
Cōnstiterat quōcumque modō, spectâbat-ad-Īō:
ante oculōs Īō, quamvīs āversus,-habêbat.
Lûce sinit pāscī; cum sôl tellûre sub-altā est,
claudit-et-indignō circumdat vincula collō.
Frondibus-arboreīs et-amārā pāscitur-herbā,
prôque torō terrae nôn semper grâmen-habentī
incubat-īnfēlīx līmōsaque flūmina pôtat;
illa etiam supplex Argō cum bracchia vellet
tendere, nôn habuit, quae bracchia tenderet-Argō,
et cōnâta querī mūgītūs ēdidit-ôre
pertimuitque sonōs propriâque exterrita vôce est.
Vênit-et-ad rīpās, ubi lūdere saepe solêbat,
Īnachidăs rīpās, novaque-ut cōnspĕxit-in-undā
cornua, pertimuit sêque exsternâta refûgit.
Nāidĕs-ignôrant, ignôrat-et-Īnachus-ipse,
quae sit;-at-illa-patrem sequitur sequiturque sorōrēs
et patitur tangī sêque admīrantibus-offert.
Dēcerptās senior porrēxerat-Īnachus-herbās:
illa manūs lambit patriîsque dat-ōscula palmīs
nec retinet lacrimās, et, sî modo verba sequantur,
ôret-opem nōmenque suum casûsque loquâtur;
littera prô verbīs, quam pês in pulvere dûxit,
corporis-indicium mūtātī trîste perêgit.
›Mê miserum!‹ exclâmat pater-Īnachus-inque gementĭs
cornibus-et niveā pendēns cervîce iuvencae
›Mê miserum!‹ ingeminat; ›Tûne es quaesîta per-omnēs
nâta mihi terrās? Tû nôn inventa repertā
lûctus-erās levior! Reticēs nec mūtua nostrīs
dicta refers, altō tantum suspīria dûcis
pectore, quodque ûnum potes,-ad mea verba remūgīs!
At tibi-ego-ignârus thalamōs taedâsque parâbam,
spêsque fuit generī mihi prîma, secunda nepôtum:
dê grege nunc tibi vir, nunc dê grege nâtus-habendus.
Nec fīnîre licet tantōs mihi morte dolōrēs,
sed nocet-esse deum, praeclūsaque iānua lētī
aeternum nostrōs lūctūs extendit-in-aevum.‹
Tālia maerentem stellâtus submovet-Argus,
ēreptamque patrī dīversa in pāscua nâtam
abstrahit;-ipse procul montĭs sublime cacûmen
occupat,-unde sedēns partēs speculâtur-in-omnēs.

Syrinx and Pan

Nec superum rêctor mala tanta Phorōnidŏs-ultrā
ferre potest nātumque vocat, quem lūcida partū
Plēĭăs-ēnîxa est, lētôque det-imperat-Argum.
Parva mora est ālās pedibus virgamque potentī
somniferam sūmpsisse manū tegumenque capillīs;
haec ubi disposuit, patriā Iove nâtus-ab-arce
dēsilit-in terrās; illîc tegumenque remôvit
et posuit pennās, tantummodo virga retenta est:
hâc agit,-ut pâstor, per dēvia rûra capellās,
dum venit, adductās, et strūctīs cantat-avēnīs.
Vôce novā-et captus cūstōs Iūnōnius-arte,
›Quisquis-es,-hôc poterās mêcum cōnsidere saxō‹,
Argus-ait, ›neque-enim pecorī fēcundior-ūllō
herba locō est, aptamque vidēs pāstōribus-umbram.‹
Sêdit-Atlantiadēs et-euntem multa loquendō
dētinuit sermône diem iūnctîsque canendō
vincere-harundinibus servantia lūmina temptat.
Ille tamen pugnat mollēs ēvincere somnōs
et, quamvīs sopor-est oculôrum parte receptŭs,
parte tamen vigilat; quaerit quoque (namque reperta
fĭstula nûper-erat), quâ sit ratiône reperta.
Tum deus-›Arcadiae gelidīs in montibus‹-inquit
›inter-hamad·ryadăs celeberrima Nōnac·rīnās
nāias-ûna fuit: nymphae Sȳringa vocâbant.
Nôn semel-et satyrōs ēlūserat-illa sequentēs
et quōscumque deōs umbrōsaque silva ferâxque
rûs habet;-Ortygiam studiīs ipsâque colêbat
virginitâte deam; rītū quoque cîncta Diānae
falleret-et posset crēdī Lātōnia, sî nôn
corneus-huic arcus, sî nôn foret-aureus-illī;
sîc quoque fallêbat. Redeuntem colle Lycaeō
Pân videt-hanc pīnûque caput praecînctus-acūtā
tālia verba refert‹ – restâbat verba referre
et precibus sprētīs fūgisse per-āvia nympham,
dônec-harēnōsī placidum Lādônis-ad-amnem
vēnerit:-hîc illam cursum inpedientibus-undīs
ut sê mūtârent, liquidās ōrâsse sorōrēs,
Pānaque, cum prênsam sibi iam Sȳringa putâret,
corpore prô nymphae calamōs tenuisse palūstrēs,
dumque ibi suspîrat, mōtōs in-harundine ventōs
effēcisse sonum tenuem similemque querentī;
arte novā vōcisque deum dulcēdine captum
›Hoc̄ mihi colloquium têcum‹ dīxisse ›manêbit‹,
atque ita dĭsparibus calamīs conpāgine cērae
inter sê iūnctīs nômen cecinisse puellae.
Tālia dictûrus vîdit Cyllēnius-omnēs
subcubuisse oculōs adopertaque lūmina somnō;
supprimit-extemplō vôcem fīrmatque sopôrem
languida permulcēns medicātā lūmina virgā.
Nec mora, falcātō nūtantem vulnerat-ênse,
quâ collō est cōnfîne caput, saxôque cruentum
dēicit-et maculat praerûptam sanguine rûpem.
Arge, iacēs, quodque in tot lūmina lûmen-habēbās,
exstînctum est, centumque oculōs nox occupat-ûna.
Excipit-hôs volucrĭsque suae Sāturnia pennīs
conlocat-et gemmīs caudam stellantibus-inplet.

Io is restored; Epaphus

Prōtinus-exârsit nec tempora distulit-īrae
horriferamque oculīs animôque obiêcit-Erīnyn
paelicis-Argolicae stimulôsque in pectore caecōs
condidit-et profugam per tôtum terruit-orbem.
Ultimus-inmēnsō restābās, Nîle, labōrī;
quem simulac tetigit, positîsque in margine rīpae
prōcubuit genibus resupīnôque ardua collō,
quôs potuit sōlōs, tollēns ad sīdera vultūs
et gemitū-et lacrimīs et lūctisonō mūgītū
cum Iove vîsa querī fīnemque ōrâre malôrum.
Coniugis-ille suae conplexus colla lacertīs,
fīniat-ut poenās tandem, rogat-›In‹que ›futûrum
pône metūs‹ inquit, ›numquam tibi causa dolôris
haec erit‹-et Stygiās iubet-hoc̄ audîre palūdēs.
Ut lēnîta dea est, vultūs capit-illa priorēs
fitque, quod-ante fuit: fugiunt ê corpore saetae,
cornua dēcrêscunt, fit lūminis-artior-orbis,
contrahitur rĭctŭs, redeunt umerîque manûsque
ungulaque-in quīnōs dīlâpsa absūmitur-unguēs:
dê bove nîl superest fōrmae nisi candor-in-illā;
officiôque pedum nymphē contenta duôrum
ērigitur metuitque loquī, nê môre iuvencae
mūgiat,-et timidē verba intermissa retemptat.
Nunc dea līnigerā colitur celeberrima turbā,
nunc Epaphus magnī genitus dê sēmine tandem
creditur-esse Iovis perque urbēs iûncta parentī
templa tenet. Fuit-huic animīs aequalis-et-annīs
Sôle satus Phăĕthōn; quem quondam magna loquentem
nec sibi cēdentem Phoebôque parente superbum
nôn tulit-Īnachidēs ›Mātrî‹que ait-›omnia dēmēns
crêdis-et-es tumidus genitôris-imāgine falsī.‹
Ērubuit Phăĕthōn īramque pudôre repressit
et tulit-ad Clymenēn Epaphī convīcia mâtrem
›Quô‹que ›magis doleās, genetrīx‹ ait,-›ille ego lîber,
ille ferōx tacuī! Pudet-haec opprŏb·ria nōbīs
et dīcī potuisse et nôn potuisse refellī;
at tû, sî modo sum caelestī stirpe creâtus,
êde notam tantī generis mêque adsere caelō!‹
Dîxit-et-inplicuit māternō bracchia collō
perque suum Meropĭsque caput taedâsque sorôrum
trāderet-ōrâvit vērī sibi signa parentis.
Ambiguum Clymenē precibus Phăĕthontis-an-īrā
môta magis dictī sibi crīminis-utraque caelō
bracchia porrêxit spectânsque ad lūmina sôlis
›Per iubar-hoc̄‹ inquit ›radiīs īnsigne corŭscīs,
nâte, tibī iūrō, quod nôs auditque videtque,
hôc tê, quem spectās, hôc tê, quî temperat-orbem,
Sôle satum; sî fîcta loquor, neget-ipse videndum
sê mihi, sitque oculīs lûx ista novissima nostrīs!
Nec longus labor-est patriōs tibi nôsse penātēs:
unde oritur, domus-est terrae contermina nostrae;
sî modo fert animus, gradere-et scītābere ab-ipsō!‹
Ēmicat-extemplō laetus post tālia mâtris
dicta suae Phăĕthōn et concipit-aethera mente
Aethiopăsque suōs positôsque sub-ignibus-Indōs
sīdereīs trânsit patriôsque adit-inpiger-ortūs.

Back to the index.