Lewis & Short

No entries found. Showing closest matches:

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].

  1. I. As adv. of manner.
    1. A. Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
      1. 1. In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata’st? Ch. Nullam vidi melius meā sententiā, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.: salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent? id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8: ut vales? id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26: ut sese in Samnio res habent? Liv. 10, 18, 11: ut valet? ut meminit nostri? Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.
      2. 2. In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.): ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi! Plaut. Merc. 3, 4, 76: ut dissimulat malus! id. ib. 5, 4, 13: ut volupe est homini si cluet victoria! id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci; ut lenta materies fuit! id. Mil. 4, 5, 4: ut scelestus nunc iste te ludos facit! id. Capt. 3, 4, 47: ut saepe summa ingenia in occulto latent, id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.: ut falsus animi est! Ter. Eun. 2, 2, 42: heia! ut elegans est! id. Heaut. 5, 5, 19: fortuna ut numquam perpetua est bona! id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52: Gnaeus autem noster … ut totus jacet, Cic. Att. 7, 21, 1: quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit! id. Mil. 24, 64: qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide … dicat! id. Fl. 5, 12: quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero! id. Att. 3, 11, 2: quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitiā cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc., id. Fin. 5, 22, 61: ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error! Verg. E. 8, 41: ut melius quidquid erit pati! Hor. C. 1, 11, 3: ut tu Semper eris derisor! id. S. 2, 6, 53: o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent! Sen. Ben. 2, 13, 1: ut me in supremis consolatus est! Quint. 6, prooem. 11.
      3. 3. In dependent questions.
          1. (α) With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo … animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. Trin. 3, 3, 21: hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat, id. Curc. 1, 2, 33: hoc vide ut dormiunt pessuli, id. ib. 1, 2, 66: illud vide os ut sibi distorsit carnufex, Ter. Eun. 4, 4, 3: vide ut otiosus it, si dis placet, id. ib. 5, 3, 10: illud vide, Ut in ipso articulo oppressit, id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3: viden ut faces Splendidas quatiunt comas? Cat. 61, 77: viden ut perniciter exiluere? id. 62, 8: adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt, id. 62, 12: aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia), Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.: nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur, id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779.
          2. (β) With subj. (class.): nescis ut res sit, Phoenicium, Plaut. Ps. 4, 4, 1: oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit, id. Merc. 2, 1, 16: nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater, id. Am. prol. 104: narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet, Ter. Hec. 1, 2, 70: tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia, id. Eun. 1, 2, 48: videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet? Cic. Rosc. Am. 46, 135: videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet? id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66: credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint, id. Att. 1, 16, 4: videte ut hoc iste correxerit, id. Verr. 2, 1, 45, § 115: docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent, Caes. B. G. 1, 43: veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros … defenderimus, Liv. 23, 5, 8: aspice quo submittat humus formosa colores, Prop. 1, 2, 9: infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit, Quint. 6, 5, 10: vides ut altā stet nive candidum Soracte, Hor. C. 1, 9, 1: nonne vides, ut … latus et malus Antennaeque gemant, id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.: audis … positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter, id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57: mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur, Plin. Ep. 1, 6, 2.
    2. B. Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
      1. 1. Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Müll. (fr inc. l. 10 Vahl.): ego emero matri tuae Ancillam … formā malā, ut matrem addecet familias, Plaut. Merc. 2, 3, 79: apparatus sum ut videtis, id. ib. 5, 2, 10: verum postremo impetravi ut volui, id. Mil. 4, 5, 5: ero ut me voles esse, id. Capt. 2, 1, 32: faciam ut tu voles, id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16: ut potero feram, Ter. And. 5, 3, 27: faciam ut mones, id. Hec. 4, 4, 97: Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo, Cic. Q. Fr. 3, 9, 9: cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit? id. Rosc. Am. 14, 39: ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo, id. ib. 17, 49: homo demens, ut isti putant, id. Rep. 1, 1, 1: cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero, id. ib. 1, 46, 70: non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti, id. Fam. 9, 16, 7: Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat, Caes. B. G. 1, 22: cuncta ut gesta erant exposuit, Liv. 3, 50, 4: (Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium, id. 10, 46, 16: sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit, id. 21, 4, 1: nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur, Sen. Vit. Beat. 17, 2: servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est, id. Ben. 3, 22, 1.
        Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut): si virtus digna est gloriatione, ut est, Cic. Fin. 4, 18, 51: quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc., id. Phil. 10, 9, 18: quamvis fuerit acutus, ut fuit, id. Ac. 2, 22, 69; cf.: incumbite in causam, Quirites, ut facitis, id. Phil. 4, 5, 12: tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis, id. Fam. 7, 1, 5: satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est, id. Phil. 1, 15, 37.
      2. 2. With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint; ego ita ero ut me esse oportet, Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.: sic sum ut vides, id. Am. 2, 1, 57: omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit, Ter. Phorm. 5, 8, 15: ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit, Cic. Caecin. 7, 18.
        In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause: haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt), Cic. de Or. 2, 41, 174.
        So ut qui, with sup.: te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime, Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita: causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar, id. Phil. 14, 11, 29: sed exigenda est ut optime possumus, Quint. 12, 10, 38.
        And with comp.: eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis, Nep. Epam. 2, 1; cf.: ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus, Hor. S. 1, 5, 33: cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud, id. ib. 2, 8, 48.
      3. 3. Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.): gaudeo, ut ut erga me est merita, Plaut. Am. 5, 1, 52: age jam, utut est, etsi’st dedecori, patiar, id. Bacch. 5, 2, 85: utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo’st, id. Ps. 1, 3, 76: utut res sese habet, pergam, etc., id. Most. 3, 1, 14: non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae, id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110: sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam, Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22: ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit, Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.; v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae, id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).
      4. 4. Causal, as, = prout, pro eo ut.
        1. a. Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering … that, in accordance with: atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere, Plaut. Merc. 2, 3, 75: ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est, id. Men. 5, 2, 1: haud scio hercle ut homo’st, an mutet animum, Ter. Phorm. 5, 2, 9: praesertim, ut nunc sunt mores, id. ib. 1, 2, 5: atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc., Cic. Mur. 25, 51: permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historiā curiosus, id. Tusc. 1, 45, 108: magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat, id. Verr. 2, 1, 26, § 65: Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt, Liv. 3, 6, 1: tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc., id. 3, 71, 5: transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc., id. 21, 47, 3.
          Ellipt.: mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt), Plaut. Men. prol. 30: Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi, as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so, Diogenes, liberius, ut Cynicus … inquit, id. ib. 5, 33, 92: ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta, Liv. 23, 14, 1.
        2. b. Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering: hic Geta ut captus est servorum, non malus, Ter. Ad. 3, 4, 34: ut est captus hominum, Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41: Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus, for those times, id. ib. 26, 102: nonnihil, ut in tantis malis est profectum, considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2: (orationis genus) ut in oratore exile, for an orator, id. Or. 3, 18, 66: multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae, id. Sen. 4, 12: consultissimus vir, ut in illā quisquam esse aetate poterat, Liv. 1, 18, 1: florentem jam ut tum res erant, id. 1, 3, 3: Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit, id. 24, 28, 1: Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives, id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2: Ardeam Rutuli habebant, gens ut in eā regione atque in eā aetate divitiis praepollens, id. 1, 57, 1: vir, ut inter Aetolos, facundus, id. 32, 33, 9: Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet, Nep. Epam. 5, 2: ad magnam deinde, ut in eā regione, urbem pervenit, Curt. 9, 1, 14: multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae, Tac. G. 30.
        3. c. Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.): non demutabo ut quod certo sciam, seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153: primā luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum, Caes. B. G. 5, 31, 6: facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset, Liv. 1, 34, 6: inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat, id. 38, 18, 7: Philippus, ut cui de summā rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc., id. 33, 4, 11: Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret, id. 1, 49, 3; 25, 23, 3: Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio, id. 9, 45, 10: igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant, id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12: omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est, as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19: in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior, id. 3, 5, 9: ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat, id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.
          Rarely with participle: ne Volsci et Aequi … ad urbem ut ex parte captam venirent, Liv. 3, 16, 2: gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc., id. 7, 23, 6.
        4. d. With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.: perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest, Cic. Clu. 25, 70: in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura, Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.
    3. C. Transf. of local relations, like Gr. ἵνα, where (very rare): in eopse astas lapide, ut praeco praedicat, Plaut. Bacch. 4, 7, 17: flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt), Lucil. 8, 18 Müll.: in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoā Tunditur undā, Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
  2. II. Conj.
    1. A. Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
      1. 1. In gen.
          1. (α) With sic as correlative: haec res sic est ut narro tibi, Plaut. Most. 4, 3, 40: quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divinā ratione dubitaret, Cic. N. D. 2, 39, 99: Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem, id. Fam. 13, 1, 5: si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt … ne tu in multos Autronios incurreres, id. Brut. 72, 251: sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole, id. Rep. 6, 15, 15: ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere, id. Quint. 11, 3, 150 (for ut … sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).
          2. (β) With ita as correlative: ut sementem feceris, ita metes, Cic. Or. 2, 65, 261: quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines, id. Rep. 2, 1. 3: non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit, Liv. 1, 53, 1: ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt, Quint. 9, 3, 39.
          3. (γ) With other correlatives: in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle, Cato, R. R. 78: encytum ad eundem modum facito uti globos, id. ib. 80: cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint, Cic. Ac. 2, 15, 47: disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est, id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse’ Plaut. Rud. 4, 4, 55: ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri, id. Am. 3, 4, 9: fecisti item ut praedones solent, Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21: item ut illo edicto de quo ante dixi … edixit, etc., id. ib. 2, 1, 45, § 117; so with item, id. Or. 60, 202: is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit, Plaut. Aul. prol. 21.
            With atque: nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poëta atque ut haec est fabrefacta a nobis, Plaut. Cas. 5, 1, 7.
            And after aliter = than: si aliter ut dixi accidisset, Cic. Rep. 1, 4, 7.
          4. (δ) Without correlative: rem omnem uti acta erat cognovit, Sall. J. 71, 5: quare perge ut instituisti, Cic. Rep. 2, 11, 22: apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent, id. ib. 1, 38, 59: miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria, Sen. Vit. Beat. 12, 2: comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur, id. ib. 13, 5: ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat, Quint. 8, 2, 23.
      2. 2. In partic.
        1. a. Ut … ita or ut … sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
          1. (α) = cum … tum, as … so, as on the one hand … so on the other, both and: ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt? Cic. Fam. 10, 20, 2: ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloriā ponebant, ita pigebat irriti incepti, Liv. 26, 37, 6: Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt, Cic. Fam. 12, 13, 4: fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis, Sen. Ben. 2, 28, 3.
          2. (β) Concessive, = etsi … tamen, although … yet: consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc., Liv. 4, 6, 2: Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere, id. 21, 11, 5: ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum, id. 21, 8, 1: haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta, id. 3, 55, 15: in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita … nihil praetermissurus, id. 23, 14, 6; 23, 34, 12: uti longe a luxuriā, ita famae propior, Tac. Agr. 6: ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior, Quint. 10, 1, 74: ut est utilis saepe … ita obstabit melioribus, id. 12, 2, 12: quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen, id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.
            With certe in place of ita: ut non demens, crudelis certe videtur, Quint. 9, 2, 91.
        2. b. Ita … ut; in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens, Plaut. Aul. 3, 5, 22: ita me di ament ut ego nunc non tam meāpte causā Laetor quam illius, Ter. Heaut. 4, 3, 8: ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me, id. ib. 4, 5, 1: ita vivo ut maximos sumptus facio, Cic. Att. 5, 15, 2.
          So with sic: sic me di amabunt ut me tuarum miseritum’st fortunarum, Ter. Heaut. 3, 1, 54.
        3. c. In exemplifications.
          1. (α) In gen., as for example, for instance: nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc., Cic. de Or. 3, 29, 112: sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc., id. Fin. 5, 14, 38: in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc., id. Rep. 1, 31, 47: qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc., id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157: est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium, Sen. Ben. 3, 21, 2: est etiam amarum quiddam … et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc., Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.
            Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each; if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publicā, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui .. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc., Cic. de Or. 3, 16, 59.
          2. (β) Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.: ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse, Auct. Her. 1, 15, 25: ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc., Cic. Inv. 2, 15, 48: ut si qui docilem faciat auditorem, etc., id. ib. 1, 18, 26: ut si qui in foro cantet, id. Off. 1, 40, 145: ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat, Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92: ut si obsessi de faciendā ad hostem deditione deliberent, Quint. 3, 8, 23: ut si des arma timidis et imbellibus, id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.
            So with cum: ut cum marem feminamque filios dicimus, Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.
        4. d. Before an appositive noun, as, the same as, like: qui canem et felem ut deos colunt, Cic. Leg. 1, 11, 32: ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius, id. Rep. 1, 12, 18: suam vitam ut legem praefert suis civibus, id. ib. 1, 34, 52: habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem, id. Verr. 2, 1, 15, § 38: Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari, Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter; ut hominem ingratum non invitus, in his capacity of, Cic. Att. 8, 10: qui ante captas Syracusas non desciverant … ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt, Liv. 25, 40, 4: qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat, id. 24, 45, 12: Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates, Nep. Att. 16: et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite, Sen. Vit. Beat. 26, 7: hunc ut deum homines intuebuntur, Quint. 12, 10, 65: id ut crimen ingens expavescendum est, id. 9, 3, 35.
        5. e. Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if: mater coepit studiose … educere ita uti si esset filia, Ter. Eun. 1, 2, 37: Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis, Cic. Fam. 7, 20, 1: ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea, id. ib. 2, 14, 1: ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appiā viā faceres, id. Q. Fr. 1, 1, 6: qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eādem sunt injustitiā ut si in suam rem aliena convertant, id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10: similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant, like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos … ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.
        6. f. Ut quisque … ita (sic), with superlatives (= eo magis … quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12: ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est, id. Caecin. 2, 7: ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur, id. Clu. 21, 57: ut quisque te maxime cognatione … attingebat, ita maxime manus tua putabatur, id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64: nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est, Quint. 1, 10, 40.
          This construction is variously modified,
          1. (α) With ita understood: facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est, Cic. Off. 1, 19, 65.
          2. (β) With virtual superlatives: ut quisque in fugā postremus ita in periculo princeps erat, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90: ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vitā, si, etc., id. Fin. 5, 20, 57.
          3. (γ) The superlatives omitted in either clause: ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet, Cic. Sen. 18, 64: ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit, id. Verr. 2, 4, 64, § 143: pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur, id. ib. 2, 1, 27, § 68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus, Liv. 9, 6, 1: ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat, id. 34, 38, 6.
            And with tum = ita: nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum … ut quisque erit Ciceroni simillimus, in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.
          4. (δ) With a comparative in one of the terms: major autem (societas est) ut quisque proxime accederet, Cic. Lael. 5, 19.
            (ε) Without superlative, as, according as: de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est, Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque … ita, in temporal clauses, v. B. 3. γ infra).
    2. B. Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
      1. 1. With perf. indic.
        1. a. In gen., as soon as: principio ut illo advenimus … continuo Amphitruo delegit viros, etc., Plaut. Am. 1, 1, 49: ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam, Ter. And. 3, 4, 11: ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio, id. Phorm. 4, 3, 12: ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti, id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12: qui ut peroravit, surrexit Clodius, Cic. Q. Fr. 2, 3, 2: eumque ut salutavit, amicissime apprehendit, id. Rep. 1, 11, 7: qui ut huc venit … hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc., id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30: ut vero aquam ingressi sunt … tum utique egressis rigere omnibus corpora, Liv. 21, 54, 9: ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur, id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.
        2. b. In oblique discourse: Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare, Caes. B. G. 1, 31.
        3. c. With primum, when first, as soon as ever: atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc., Cic. Rep. 6, 15, 15: Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt, Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.
        4. d. Rarely of coincidence in time: nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum … tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam, Plaut. Cist. 4, 2, 46.
        5. e. Ut = ex quo tempore. since: ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae, Cic. Att. 1, 15, 2.
      2. 2. With imperf. indic.
          1. (α) In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante; deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum, Liv. 10, 22, 2: deinde ut nullā vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc., id. 10, 28, 20: Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos, id. 25, 26, 15: ut vero … exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant … tum prope de integro seditione accensi, id. 22, 14, 1.
            And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses: consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant, Liv. 22, 44, 1: ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant, id. 22, 14, 3: ut Poenus apparuit in collibus, et pauci … adferebant, etc., id. 24, 1, 6.
          2. (β) Of repeated past actions, whenever: ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre, Caes. B. G. 3, 4.
      3. 3. With plupf.
          1. (α) = postquam (rare): ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa, Ter. Ad. 4, 4, 10: ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito primā luce Pompejani, Caes. B. C. 3, 63.
          2. (β) In epistolary style = the Engl. perf.: litteras scripsi … statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi), Cic. Att. 2, 12, 4: ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto), id. ib. 5, 10, 1.
          3. (γ) Of repeated past actions, whenever: ut cujusque sors exciderat … alacer arma capiebat, Liv. 21, 42, 3 dub.: ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur, Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143: ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus, id. Clu. 19, 52: ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt, Caes. B. G. 7, 81; cf.: ut quisque arma ceperat … inordinati in proelium ruunt, Liv. 23, 27, 5.
            With ita as correl.: ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur, Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.
      4. 4. With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.: neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus, Cic. Or. 2, 34, 146: traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum … victoriam de Veientibus dari, Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).
    3. C. Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
      1. 1. In object clauses.
        1. a. In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
          1. (α) After verbs denoting to wish, request, pray, demand, or invite: malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes, Plaut. Poen. 5, 4, 18: equidem mallem ut ires, Cic. Att. 1, 16, 8: equidem vellem ut pedes haberent (res tuae), id. Fam. 7, 31, 2: volo uti mihi respondeas num quis, etc., id. Vatin. 7, 17: precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint, id. Q. Fr. 1, 3, 9: postulo ut ne quid praejudicati afferatis, id. Clu. 2, 5: petebant uti equites praemitterent, Caes. B. G. 4, 11: tibi instat Hortensius ut eas in consilium, Cic. Quint. 10, 34: hoc ut aliquando fieret, instabat, Sen. Clem. 2, 1, 2: illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem, Cic. Att. 11, 7, 2: cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium, Sen. Clem. 2, 2, 2: senectutem ut adipiscantur omnes optant, Cic. Lael. 2, 4: exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior, Sen. Vit. Beat. 17, 3.
            With ut ne = ne: Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret, Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin.
            Also without verb, like utinam, to express a wish; esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter, Ter. Ad. 4, 6, 2: ut illum di deaeque perdant, id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.
          2. (β) After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation: ego vos hortari tantum possum ut, etc., Cic. Lael. 5, 17: quod suades ut ad Quinctium scribam, etc., id. Att. 11, 16, 4: tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies, id. Fam. 1, 9, 26: censeo ut iter reliquum conficere pergas, I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4: dixeram a principio ut sileremus, I had advised, Cic. Brut. 42, 157: Pompejum monebat ut meam domum metueret, id. Sest. 64, 133: equidem suasi ut Romam pergeret, id. Att. 16, 8, 2: M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine curā essent, exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.
          3. (γ) After verbs expressing resolution or agreement to do something: rus ut irem jam heri constitiveram, Plaut. Ps. 1, 5, 136: decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur, Cic. Phil. 5, 2, 4: constitueram ut pridie Idus Aquini manerem, id. Att. 16, 10, 1: statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur, Caes. B. G. 7, 21: Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant, Liv. 25, 33, 3: illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam), id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11: ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt, Cic. Rep. 2, 27, 63: servitia urbem ut incenderent conjurarunt, Liv. 4, 45, 1.
          4. (δ) After verbs of command or prohibition: imperat Laelio ut per collis circumducat equites, Liv. 28, 33, 11: illud praecipiendum fuit ut … diligentiam adhiberemus, Cic. Lael. 16, 60: M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret, Liv. 41, 27, 3: consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret, Cic. Pis. 8, 18: jubet sententiam ut dicant suam, Plaut. Am. 1, 1, 50: hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret, Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.
            With ne: iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus, Nep. Them. 7, 3.
            (ε) Verbs expressing permission: atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere, Cic. Tull. 20, 47: concedo tibi ut ea praetereas quae, etc., id. Rosc. Am. 19, 54: dabis mihi hanc veniam ut eorum … auctoritatem Graecis anteponam, id. de Or. 1, 6, 23: ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis, id. Div. in Caecil. 14, 45: illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus, id. Off. 3, 5, 22.
        2. b. In dependent clauses implying an aim or end.
          1. (α) After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving: ut plurimis prosimus enitimur, Cic. Ac. 2, 2, 6: facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras, he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2: navem idoneam ut habeas diligenter videbis, care, id. Fam. 16, 1, 2: ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur, id. Verr. 2, 1, 26, § 67: pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret, id. Rosc. Am. 19, 53: cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, id. Rep. 2, 12, 23: equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi, id. Planc. 20, 50: omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur, id. Clu. 41, 116: omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur, Liv. 24, 34, 12: omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo, Cic. de Or. 2, 75, 306: se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur, Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.
          2. (β) Verbs of effecting: nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi, Plaut. Poen. 2, 6: prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem, Cic. Tusc. 1, 47, 112: caritas annonae faciebat ut istuc … tempore magnum videretur, id. Verr. 2, 3, 92, § 215: sol efficit ut omnia floreant, id. N. D. 2, 15, 41: potest praestare ut ea causa melior esse videatur, id. Or. 1, 10, 44: non committam ut tibi ipse insanire videar, id. Fam. 5, 5, 3: di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur, id. Rosc. Am. 52, 151: effecisti ut viverem et morerer ingratus, Sen. Ben. 2, 25, 1: quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur, id. Vit. Beat. 26, 6.
          3. (γ) Verbs of obtaining: Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur, Caes. B. G. 1, 9: quid assequitur, nisi hoc ut arent qui … in agris remanserunt, what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128: facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur, Liv. 35, 51, 6: vicerunt tribuni ut legem perferrent, id. 4, 25, 13.
          4. (δ) Verbs of inducing and compelling: nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ullā cogimur, Cic. Ac. 2, 3, 8: civitati persuasit ut de finibus suis exirent, Caes. B. G. 1, 2: exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te, Cic. Fam. 9, 8, 1: Parhedrum excita ut hortum ipse conducat, id. ib. 16, 18, 2: ille adduci non potest ut … ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc., id. Rosc. Am. 52, 150: impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re compertā habeant, Caes. B. G. 7, 42: ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit, Sen. Clem. 2, 1, 1.
            (ε) After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility: cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur, not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119: obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant, Caes. B. G. 1, 9: se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent, id. ib. 1, 13: mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet, Cic. Cat. 2, 12, 27: (natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus, id. N. D. 1, 17, 45: hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari, he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164: ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis? the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98: respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur, id. Or. 1, 54, 272: meruit ut suspendatur, Sen. Ep. 7, 5: quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem, Plaut. Mil. 4, 4, 4.
            So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.
        3. c. After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not: rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant, Caes. B. G. 1, 39: vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis, Cic. Att. 6, 4, 2: verebar ut redderentur, id. Fam. 12, 19, 1: sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit, id. ib. 14, 14, 1: veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit, id. Leg. 2, 22, 58: timeo ut sustineas, id. Fam. 14, 2, 3: o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat, Hor. S. 2, 1, 60.
          So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae; si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis, Cic. Fam. 14, 14, 1.
          Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing: quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat, Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.: ut ferulā caedas meritum … non vereor, Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc.
        4. d. In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut): me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum? Plaut. Pers. 1, 3, 52: te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas? Cic. Cat. 1, 9, 22: egone ut te interpellem? id. Tusc. 2, 18, 42: pater ut in judicio capitis obesse filio debeat? id. Planc. 13, 31: egone ut prolis meae fundam cruorem? Sen. Med. 927.
      2. 2. In subject clauses, with impersonal predicates.
        1. a. With a predicate adjective.
          1. (α) With the idea of rule, duty, etc.: id arbitror Adprime in vitā utile esse, ut ne quid nimis, Ter. And. 1, 1, 34: reliquum est ut de Catuli sententiā dicendum videatur, Cic. Imp. Pomp. 20, 59: praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus, id. Tusc. 3, 29, 73: ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur, id. de Or. 2, 22, 90: proximum est ut doceam, etc., id. N. D. 2, 29, 73: extremum est ut te orem, etc., id. Fam. 4, 13, 7: ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret, permission, id. Tusc. 5, 21, 62.
            With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare): aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam? Plaut. Rud. 4, 7, 4: non par videtur … praesente ibus una paedagogus ut siet, id. Bacch. 1, 2, 31.
          2. (β) In clauses expressing result and consequence: magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud, that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5: consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam, id. Fin. 3, 20, 68.
          3. (γ) In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used): concedetur verum esse ut bonos boni diligant, Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.: concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.), id. ib. 5, 18: si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc., Nep. Hann. 1, 1: de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui, Cic. Div. 2, 31, 66: non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem, id. Rosc. Am. 41, 121: deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem, Sen. Ben. 4, 32, 1; so, rarum est ut, Quint. 3, 19, 3: quid tam inusitatum quam ut, etc., Cic. Imp. Pomp. 21, 62.
            And after potius: multi ex plebe spe amissā potius quam ut cruciarentur … se in Tiberim praecipitaverunt, Liv. 4, 12, 11.
        2. b. With predicate nouns.
          1. (α) Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut: quoniam ut aliter facias non est copia, Plaut. Merc. 5, 4, 30: Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret, Liv. 6, 31, 7: vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint, Cic. Planc. 2, 5: consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu), id. Fam. 3, 3, 1: fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet, ordained by fate, id. Balb. 26, 58: tempus est ut eamus ad forum, Plaut. Mil. 1, 1, 72: dicasque tempus maximum esse ut eat, id. ib. 4, 3, 9: primum est officium ut homo se conservet in naturae statu, Cic. Fin. 3, 6, 20: ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc., id. ib. 4, 14, 38: caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam, duty, id. Fam. 13, 19, 3; so, caput est ut, etc., id. de Or. 1, 19, 87: fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco, id. Rep. 1, 12, 18: mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar, id. de Or. 2, 72, 292; so, ratio est ut, id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84: est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc., Caes. B. G. 4, 5.
          2. (β) Expressing result and consequence: est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit, Nep. Chabr. 3, 3.
        3. c. With impersonal verbs.
          1. (α) Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut: convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum … seque uti dederent, Plaut. Am. 1, 1, 71: mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset, Cic. Att. 6, 1, 14: placitum est ut in aprico loco considerent, id. Rep. 1, 12, 18: postea mihi placuit ut, etc., id. Or. 1, 34, 155: ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset, id. Sen. 6, 16.
            So after fit, it happens: fit ut naturā ipsā ad ornatius dicendi genus incitemur, Cic. Or. 2, 83, 338: potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior, it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.
            So with accidit, evenit, contigit: accidit … ut illo itinere veniret Lampsacum, Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25: sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat, id. Tusc. 2, 26, 63: utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus, id. Phil. 5, 18, 49.
          2. (β) Denoting consequence: ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile, Cic. Off. 2, 3, 10: sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum, Sen. Ben. 1, 11, 1: sequitur ut causa ponatur, Cic. Or. 2, 81, 331.
          3. (γ) Est, in the meaning fit, or causa est: est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi, it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152: non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri, there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128: quando fuit ut quod licet non liceret? id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to: jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint, Liv. 8, 27, 3: cum jam in eo esset ut comprehenderetur, Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3: jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coërceret iras hominum, Liv. 2, 23, 14: prope est ut lamentationem exigat, Sen. Clem. 2, 6, 4.
            Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.: arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur, Cic. Verr. 1, 14, 41.
            Very rarely in the indic.: futurum est ut sapiam, Sen. Ep. 117, 29.
      3. 3. In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
        1. a. With the idea of resolve, etc.: vicit sententia ut mitterentur coloni, Liv. 9, 26, 4: sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur, Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.
        2. b. Of agreement: fide acceptā ut remitterent eum, Liv. 24, 48, 8.
        3. c. Of law, rule, etc.: praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur, Liv. 24, 25, 10: senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret, id. 35, 24, 2: haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur, Cic. Clu. 14, 42: Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus, Caes. B. G. 4, 1.
        4. d. Of duty: jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent, Caes. B. G. 8, 6.
        5. e. Of purpose, inclination, etc.: vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc., make you inclined, Liv. 6, 18, 9: causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem, Cic. Fin. 3, 2, 8: confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat, id. Font. 2, 3.
        6. f. Of effect, result, etc.: fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent, Cic. Cat. 1, 1, 3: habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet, id. Pis. 32, 81: damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur, Caes. B. G. 1, 4.
      4. 4. In clauses of manner, that, so that.
        1. a. With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.; anteclass. ut qui = ut): Adeon’ me fungum fuisse ut qui illi crederem? Plaut. Bacch. 2, 3, 49.
        2. b. With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91: ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis), id. ib. 2, 3, 69, § 162: eo perducam servum ut in multa liber sit, Sen. Ben. 3, 19, 2: non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit, id. Vit. Beat. 27, 6: haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles, Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87: hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat, id. ib. 2, 2, 27, § 65.
        3. c. Without antecedents, so that: cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est, Cic. Lael. 24, 90: in virtute multi sunt ascensus, ut is maximā gloriā excellat qui virtute plurimum praestet, id. Planc. 25, 60: mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent, Caes. B. G. 1, 6: accessit quod Domitius Heracleā iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur, id. B. C. 3, 79: pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret, Liv. 3, 13, 10: fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret, id. 8, 17, 6: nihilo minus … magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc., Sen. Vit. Beat. 12, 1.
        4. d. Idiomat. with non.
          1. (α) Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt unā in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19: flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam, Liv. 24, 8, 10: non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc., id. 45, 25, 12: nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant, Sen. Ira, 2, 7, 2: ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque, id. Vit. Beat. 6, 3: nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat, id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius; neque enim est conferenda (= ut omittam conferre), Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.
          2. (β) Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod; rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc., not that … but because, Cic. Att. 14, 17, 4: haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc., id. ib. 11, 15, 3.
            Followed by sed ut: benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas, Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.; non ut eas res causam adferrent amoris, Cic. Fat. 15, 35.
            Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf. Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommodā, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem, Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.: quando enim … fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat, Tac. Or. 10.
        5. e. Conditional or concessive.
          1. (α) Granting that (for argument’s sake): quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum? Cic. Tusc. 1, 21, 49: sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt? id. N. D. 3, 16, 41: ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc., id. Clu. 53, 146: quae, ut essent vera, conjungi debuerunt, id. Fin. 4, 15, 40: quae natura ut uno consensu juncta sit et continens … quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum? id. Div. 2, 14, 33: nihil est prudentiā dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus, id. Tusc. 1, 39, 94.
          2. (β) Even if, although: qui (exercitus) si pacis … nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe, Cic. Phil. 12, 3, 8: ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc., id. Ac. 2, 34, 108: ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies, id. de Or. 2, 4, 18: ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem, id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62: qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici, Liv. 36, 7, 20: neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres, id. 21, 47, 5: at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani? id. 34, 32, 13: ut jam Macedonia deficiat, id. 42, 12, 10: cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit, id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.: ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse, Caes. B. G. 3, 9: ut desint vires tamen est laudanda voluntas, Ov. P. 3, 4, 79: ut dura videatur appellatio, tamen sola est, Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.
            Ut maxime = si maxime: quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris … non tu verum testem habere, sed eum non sine causā falsum testimonium dicere ostenderis, Cic. Ac. 2, 25, 81.
            With nihilominus: quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt, Cic. Fam. 10, 2, 2.
          3. (γ) Provided that: ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco, Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam; succurram perituro, sed ut ipse non peream, Sen. Ben. 2, 15, 1.
      5. 5. In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
        1. a. In gen.: quin voco, ut me audiat, nomine illam suo? Plaut. Rud. 1, 4, 17: haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem, Cic. Rosc. Am. 51, 149: intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio … totum ordinem liberetis, id. Verr. 1, 15, 43: Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet, Caes. B. G. 1, 52.
          And with ut ne, instead of ne, lest: id ut ne fiat, haec res sola est remedio, Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.
          Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose: ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream), Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. α fin. supra.
        2. b. Esp., after certain antecedents.
          1. (α) After id, for the purpose (ante-class.): id huc reverti uti me purgarem tibi, Plaut. Am. 3, 2, 28.
          2. (β) After idcirco: idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur, Cic. Rosc. Am. 38, 111: legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus, id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.
          3. (γ) After ideo and eo: non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc., Tac. H. 4, 73: Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc., Cic. Fam. 16, 1, 1.
          4. (δ) After ad eam rem, ad hoc, in hoc: ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent? Cic. Rosc. Am. 52, 151: praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit? Sen. Ben. 2, 17, 6: homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret, id. ib. 2, 12, 2.
            (ε) After eā mente, hac mente: navis onerarias Dolabella eā mente comparavit ut Italiam peteret, Cic. Fam. 12, 14, 1: hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt, Hor. S. 1, 1, 30.
            (ζ) After potius quam: potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat, Liv. 6, 28, 8: potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur, id. 9, 14, 8.
        3. c. Idiomat.
          1. (α) With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17: ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum? to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46: reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est, to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177: Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit, to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5: ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur
            Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc., Liv. 3, 10, 8.
          2. (β) Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of): satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent, disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.
          3. (γ) Quam ut after comparatives, too much to: quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo, too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44: quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem? id. Brut. 18, 70: clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset, too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11: potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur, id. 25, 1, 11: est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas, Sen. Ben. 2, 16, 2.

ut-cumque (-cunq-; ante-class. ut quomque), adv.

  1. I. In what way soever, howsoever, however (class.).
    1. A. Conjunctive, with independent verb and correl.-clause: (orator) utcumque se affectum videri et animum audientis moveri volet, ita, etc., Cic. Or. 17, 55: utquomque animo conlubitumst meo, Plaut. Am. 1, 1, 187: utquomque in alto ventus est, id. Ep. 1, 1, 47: utcumque erit, juvabit tamen, etc., Liv. praef. § 3: utcumque esset igitur, id. 32, 9, 11: utcumque res sese habet, id. 37, 54, 7; 42, 40, 3: utcumque casura res est, Tac. A. 6, 8: infelix! utcumque ferent ea facta minores, Verg. A. 6, 822: utcumque se ea res habuit, Tac. A. 1, 5: utcumque res postularet, Cic. Fin. 5, 4, 11: utcumque aut locus opportunitatem daret, aut, etc., Liv. 21, 35, 2.
    2. B. Simply limiting a verb or adj., in any way whatever, in one way or another (not anteAug.): quae dubiis in rebus utcumque tolerata essent, ea non ultra pati, Liv. 29, 15, 1 Weissenb. ad loc.: gaudentes utcumque compositā cum Philippo pace, id. 31, 15, 10.
      So ellipt.: sed utcumque, seu injuncta seu suscepta foret militia, et eam exhaustam, etc., however it might be, Liv. 32, 3, 4; 45, 8, 5: ea quoque temptata utcumque, id. 42, 66, 3: dum utcumque explicaretur agmen, id. 42, 66, 7: committendam rerum summam in discrimen utcumque ratus, id. 33, 7, 10: arduum et impeditum saxis iter primo utcumque tolerabant, Curt. 8, 2, 34: intellegitur enim utcumque dictum, Quint. 3, 6, 6: tamen esset (securitas) utcumque tolerabilis, id. 2, 3, 4; 4, 1, 21; 2, 5, 11; Suet. Tib. 11: adeo difficilis est hominibus utcumque conceptae spei mora, Vell. 2, 67, 1.
  2. II. (Acc. to ut, I. B. 5.) At whatever time, whenever, = quandocumque (rare): utcumque exaestuat aut deficit mare, Liv. 26, 42, 8: utcumque defecere mores, Indecorant bene nata culpae, Hor. C. 4, 4, 35: ibimus, ibimus, Utcumque praecedes, id. ib. 2, 17, 11; cf.: utcumque mecum vos eritis, libens Insanientem navita Bosporum Temptabo, id. ib. 3, 4, 29.

1. ūtens, entis, Part. and P. a. of utor.

2. Utens or Utīs, entis, m., = Οὔτεις, εντος, a river in Cisalpine Gaul, now the Montone, Liv. 5, 35, 3; called Vitis, Plin. 3, 15, 20, § 115.

ūtensĭlis, e, adj. [utor], in econom. lang., that may be used, fit for use, of use, useful.

  1. I. Adj.: quid in Italiā utensile non modo non nascitur, sed etiam non egregium fit? Varr. R. R. 1, 2, 6: quid utensile, Aug. Civ. Dei, 4, 22.
  2. II. Subst.: ūtensilĭa, ĭum, n., things for use, i. e. utensils, materials, necessaries, etc. (syn.: supellex, vasa): utensilia, quibus aut alitur hominum genus aut etiam excolitur, Col. 12, praef. § 3: exutus omnibus utensilibus miles, Liv. 3, 42, 5: divina humanaque, id. 26, 33, 13: vasorum, Plin. 13, 11, 22, § 72: apes collectis utensilibus, etc., Col. 9, 5, 1; 2, 12, 9; 1, 3, 3; Tac. A. 1, 70; Dig. 33, 7, 12, § 28.

* ūtensĭlĭtas, ātis, f. [utensilis], fitness for use, usefulness, use: ferri et aeris, Tert. Hab. Mul. 5.

1. ūter, tris, m. (neutr. collat. form of plur. utria, Liv. And. ap. Non. p. 231, 31; gen. plur. utrium, Sall. J. 91, 1) [kindr. with uterus; v. Isid. Orig. 20, 6, 7], a bag or bottle made of an animal’s hide, a skin for wine, oil, water, etc., Plaut. Truc. 5, 11: unctos salire per utres, Verg. G. 2, 384; Curt. 7, 5, 10; Ov. Am. 3, 12, 29; Juv. 15, 20; Plin. 12, 7, 15, § 31; 28, 18, 73, § 240; Scrib. Comp. 84; Just. 1, 8, 13; Dig. 33, 6, 3.
Often inflated and used for crossing streams, Caes. B. C. 1, 48 Herz.; Liv. 21, 27, 5; Front. Strat. 3, 13, 6; Plin. 6, 29, 34, § 176; Amm. 30, 1, 9.
Poet.: crescentem tumidis infla sermonibus utrem, the swelling skin, i. e. the vain man, Hor. S. 2, 5, 98.

2. ŭter, tri, m., v. uterus init.

3. ŭter, ū̆tra, ū̆trum (gen. utrī̆us; dat. utri; gen. sing., scanned utrĭus, Hor. Ep. 1, 17, 15; cf. uterque; gen. and dat. fem. utrae, acc. to Charis. p. 132 P.), pron. [for cuter, in form comp. of quis; cf. Engl. who, whe-ther; cf. also Sanscr. katara, uter, and Gr. πότερος; Ionic, κότερος].

  1. I. Interrogatively.
    1. A. In direct questions.
      1. 1. With gen. part.; sed uter vostrorum’st celerior? Plaut. Aul. 2, 4, 42: agnūm horum uter est pinguior? id. ib. 2, 5, 1: uter nostrum popularis est? tune an ego? Cic. Rab. Perd. 4, 11: uter est insanior horum? Hor. S. 2, 3, 102: peccat uter nostrum cruce dignius? id. ib. 2, 7, 47.
      2. 2. With ex and abl.: uter ex his tibi sapiens videtur? Sen. Ep. 90, 14.
      3. 3. Neutr. and with apposit.-clause: utrum est melius? virginemne an viduam uxorem ducere? Naev. ap. Non. p. 136, 7 (Com. Rel. v. 53 Rib.): utrum igitur mavis? statimne nos vela facere, an … paululum remigare? Cic. Tusc. 4, 4, 9; id. Verr. 2, 3, 37, § 84.
        With plur. verb: uter meruistis culpam? Plaut. Men. 5, 2, 29: uter eratis, tun’ an ille, major? id. ib. 5, 9, 60.
        Plur., of two parties: sed utriscum rem esse mavis? Plaut. Truc. 1, 2, 51.
    2. B. In indirect questions.
      1. 1. With gen. part.: nostrum uter sit blandior, Plaut. Cas. 2, 3, 58: harum duarum condicionum utram malis vide, Ter. Heaut. 2, 3, 85: is vestrorum uter sit, cui signum datum est, Cette, Pac. ap. Non. p. 85, 4 (Trag. Rel. v. 62 Rib.): quod utri nostrum sanctius sit, jam pridem sentis Liv 40, 9, 7: utrius horum Verba probes et facta, doce, Hor. Ep. 1, 17, 15.
      2. 2. With ex and abl.: de praemiis quaeritur: ex duobus, uter dignior; ex pluribus, quis dignissimus, Quint. 7, 4, 21.
      3. 3. With de and abl. (very rare): utrum de his potius, dubitasset aliquis, quin alterum, nemo, Cic. Brut. 50, 189.
      4. 4. Absol.: omnibus cura viris uter esset induperator, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 86 Vahl.): et tamen utrum malis scio, Ter. Hec. 3, 5, 15: utro frui malis, optio sit tua, Cic. Fat. 2, 3: sortirenturve, uter comitiis ejus anni praeesset, Liv. 35, 20, 3: non tantum utrum melius, sed quid sit optimum quaeritur, Quint. 3, 8, 33: dijudicari, uter populus alteri pariturus esset, Vell. 2, 90, 3: elige, utrum facias, Ov. M. 9, 548: ignorante rege uter Orestes esset, Cic. Lael. 7, 24: considerando, utra lex ad majores res pertineat, id. Inv. 2, 49, 145: dubitare visus est Sulpicius et Cotta, utrius oratio propius ad veritatem videretur accedere, id. de Or. 1, 62, 262: ita ut oculis, in utram partem fluit (flumen), judicari non possit, Caes. B. G. 1, 12: certamen consulibus inciderat, uter dedicaret aedem, Liv. 2, 27, 5: videamus uter plus scribere possit, Hor. S. 1, 4, 16.
        Plur., of two parties or sets: sed utros ejus habueris libros—duo enim sunt corpora—an utrosque, nescio, Cic. Q. Fr. 2, 11, 4: quaestio sequitur ex ipsis (testibus), utri meliores viri, Quint. 5, 7, 34: nec promptum est dicere, utros peccare validius putem, id. 10, 3, 12.
        Neutr. with apposit.-clause: cogitare, utrum esset Agrigentinis utilius, suisne servire anne populo Romano obtemperare, Cic. Verr. 2, 4, 33, § 73: videte utrum sit aequius, hominem dedi inimicissimis nationibus an reddi amicis, id. Font. 18, 41 (14, 31).
      5. 5. Repeated, which of two … the other: ut nihil jam aliud quaerere debeatis, nisi uter utri insidias fecerit, Cic. Mil. 9, 23: ut … neque dijudicari posset, uter utri virtute anteferendus videretur, Caes. B. G. 5, 44: scire de filiis tuis, uter ab utro petitus fraude et insidiis esset, Liv. 40, 55, 3: ambigitur uter utro sit prior, Hor. Ep. 2, 1, 55: si non intellegitur, uter ab utro eversus sit, Dig. 9, 2, 45.
      6. 6. Strengthened by ne: uterne Ad casus dubios fidet sibi certius, hic qui Pluribus assuerit mentem, etc., An qui contentus parvo? Hor. S. 2, 2, 107.
  2. II. Transf.
    1. A. Indef. rel., whichsoever of two, the one which: utram harum vis condicionem accipe, Plaut. Cas. 2, 4, 13: convenit, victi utri sint in eo proelio … focos, seque uti dederent, id. Am. 1, 1, 71: horum utro uti nolumus, altero est utendum, Cic. Sest. 42, 92: utrum enim horum dixeris, in eo culpa et crimen haerebit, id. Verr. 2, 3, 45, § 106: quotiens ille tibi optionem facturus sit, ut eligas utrum velis, factum esse necne … utrum dixeris, id contra te futurum, id. Div. in Caecil. 14, 45: utrum igitur eorum accidisset, verum oraculum fuisset, id. Div. 2, 56, 116: uter enim … penetrarit et uter … accesserit, is vincat necesse est, id. Part. Or. 36, 123: utrum placet, sumite … daret, utrum vellet subclamatum est, Liv. 21, 18, 13: utri eorum dedicatio jussu populi data esset, eum praeesse annonae, id. 2, 27, 5: utrius partis melior fortuna belli esset, ad ejus societatem inclinaturos, id. 31, 32, 5: uter aedilis fueritve Vestrum praetor, is sacer esto, Hor. S. 2, 3, 180; 2, 5, 28: utro exercitu mallet ex duobus, quos, etc., Liv. 36, 1, 9: ut ipse optet, ex duobus ab lege constitutis suppliciis utrum velit pendere, Sen. Contr. 7, 23, 6.
    2. B. Indef., either of the two, one or the other, one of two: uti tu ad Laelium Luciumve consulem sive quem ad uter eorum jusserit proferes, Vet. Form. ap. Gell. 16, 4, 2: omnium controversiarum, quae essent inter aratorem et decumanum, si uter velit, edicit se recuperatores daturum, Cic. Verr. 2, 3, 14, § 35: quid? si una tabula sit, duo naufragi aeque sapientes; sibine uter rapiat, an alter cedat alteri? id. Off. 2, 23, 90: si cum utro eorum actum est, cum altero agi non potest, Dig. 9, 2, 45, § 3.
    3. * C. Whichsoever of more than two: quorum utrum ei acciderit, Vitr. 7 praef.
      Hence, adv.: ū̆trō, to which of two places, to which side or part: nescit utro potius ruat et ruere ardet utroque, Ov. M. 5, 166; Plin. 18, 19, 49, § 179; v. also utrum.

* ŭtercŭlus, i, m. dim. [uterus], a small paunch or belly: apum, Plin. 11, 12, 12, § 31.

ŭter-cumque (-cunq-), utrăcumque, utrumcumque, pron.

  1. I. Whichever of the two, whichsoever, whichever (rare but class.): magnae utrimque copiae ita paratae ad depugnandum esse dicuntur, ut, utercumque vicerit, non sit mirum futurum, Cic. Fam. 6, 4, 1: in quo bello, non, utracumque pars vicisset, tamen aliqua forma esset futura rei publicae, id. Brut. 1, 15, 10: ea res, utrocumque dicitur modo, Quint. 9, 2, 6: utrumcumque erit, prima sit curarum, ut, etc., id. 4, 2, 89; cf. id. 5, praef. § 3: ne sententia sua, utramcumque in partem dicta esset, ipsa sese rescinderet, Gell. 5, 10, 15.
  2. II. Indef.: utrocumque modo sequetur summa confusio, either way, Quint. 3, 6, 29; id. 6, praef. § 11; 12, 10, 59.

ŭtĕrīnus, a, um, adj. [uterus], born of the same mother, uterine: fratres, Cod. Just. 5, 61, 21: soror, ib. 6, 59, 15; Cod. Th. 9, 42, 9, § 3; Vulg. Gen. 43, 29.

ŭter-lĭbet, utrălĭbet, utrumlĭbet, pron.

  1. I. Which of the two you please, whichsoever of the two (rare but class.): utrumlibet elige, alterum incredibile est, alterum nefarium et ante hoc tempus utrumque inauditum, Cic. Quint. 26, 81.
  2. II. Indef., either one (of two), either of the two: eos consules esse, quorum utrolibet duce bellum Etruscum geri recte possit, Liv. 10, 24, 17: quae non dicere, si utrum libet esset liberum, maluissemus, Quint. 11, 1, 60; cf. id. 9, 1, 7: fingamus utrumlibet non recte dictum, id. 1, 5, 35; cf. id. 5, 10, 70; 6, 4, 18: si parti utrilibet omnino alteram detrahas, id. 2, 19, 2: ubi utrolibet modo curatum est, Cels. 6, 18, 10: adjecto vel irino vel laureo oleo, sic ut utrilibet paulum aceti misceatur, id. 6, 7, 7: sanguinem fluentem ex utrālibet parte sistit, Plin. 24, 4, 8, § 13: in utramlibet partem, Scrib. Comp. 101: 255.
    Hence,
    1. A. ŭtrālĭbet, adv., on whichever of two sides, on either side, Plin. 2, 18, 16, § 79.
    2. B. ŭtrōlĭbet, adv., to either one of two sides, to either side: ne inclinata utrolibet cervix, Quint. 1, 11, 9.

ŭter-que, utrăque, utrumque (gen. sing. utriusque, always with ĭ, Plaut. Truc 4, 3, 20; Lucr. 4, 503; Cat. 68, 39; Hor. C. 3, 8, 5; Ov. M. 6, 506; old gen. and dat. sing. fem. utraeque, acc. to Charis. 2, 3, p. 132; gen. plur. utrumque, Cic. Verr. 2, 5, 49, § 129 B. and K.), pron., each (of two), either, each one, one and the other, one as well as the other, both (applied to two subjects regarded severally, while ambo regards the two as a pair; cf. Zumpt, Gr. § 141, Anm. 2).

  1. I. Sing.
    1. A. In gen.
      1. 1. With substt.
          1. (α) In gen.: imperator uterque hinc et illinc Jovi Vota suscipere, Plaut. Am. 1, 1, 74: tibi in utrāque parte pollet et pariter potest, Afran. ap. Non. p. 375, 5 (Com. Rel. v. 226 Rib.): causae utriusque figurae, Lucr. 4, 503; 4, 1212: quascumque (insulas) in liquentibus stagnis Marique vasto fert uterque Neptunus, Cat. 31, 3: parique fastigio steterit in utrāque fortunā, Nep. Att. 14, 2: docte sermones utriusque linguae, Greek and Latin, Hor. C. 3, 8, 5; cf.: insignis utriusque linguae monimentis, Plin. 12, 1, 5, § 9: Quid … gentes ab utroque jacentes Oceano numerem? Ov. M. 15, 829: litora sub utroque jacentia Phoebo, i. e. the rising and the setting sun, id. ib. 1, 338: nutu (Jovis) tremefactus uterque Est polus, id. F. 2, 489: limes uterque poli, Stat. Th. 1, 157: deus est in utroque parente, father and mother, Ov. M. 13, 147: cum jam tempus esset deducendi ab Samnio exercitus aut utriusque aut certe alterius, Liv. 10, 44, 6: densis ictibus heros Creber utrāque manu pulsat versatque Dareta, Verg. A. 5, 460: numen utriusque Dianae, Mart. Spect. 13, 5.
          2. (β) Esp. in the phrase in utramque partem, in either way or direction, on both sides, for and against, etc.: vemens in utramque partem es nimis, Aut largitate nimiā aut parsimoniā, Ter. Heaut. 3, 1, 31: magnam vim esse in fortunā in utramque partem, vel ad secundas res, vel ad adversas, quis ignorat, Cic. Off. 2, 6, 19; 2, 10, 37: in utramque partem disserere = pro et contra, id. Rep. 3, 6, 4; id. de Or. 3, 27, 107: utramque in partem multa dicuntur, id. Ac. 2, 39, 124: magna est vis conscientiae, et magna in utramque partem, ut neque timeant … et putent, etc., id. Mil. 23, 61: suam sententiam in utramque partem esse tutam, on either assumption, Caes. B. G. 5, 29.
      2. 2. Absol.
          1. (α) In gen.: aequom’st, quod in rem esse utrique arbitremur, Et mihi te et tibi me consulere, Plaut. Aul. 2, 1, 10: conveniunt adhuc utriusque verba, id. Truc. 4, 3, 20: verum utrique mos geratur amborum ex sententiā, id. ib. 5, 69: sed uterque (sapiens appellatus est) alio quodam modo, Cic. Lael. 2, 6: ut aut uterque inter se aut neuter satis duret, id. Quint. 8, 30: tu mihi videris utrumque facturus, id. Rep. 2, 11, 22: quare qui utrumque voluit et potuit, id. ib. 3, 3, 6: uterque cum equitatu veniret, Caes. B. G. 1, 42: hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, Cic. Fin. 2, 7, 20: cum utrique sis maxime necessarius, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 2; opp. unus, Cic. Verr. 2, 3, 60, § 140: quod tibi non utriusque petenti copia facta’st, Cat. 68, 39: utque fide pignus dextras utriusque poposcit, Ov. M. 6, 506: vitium est utriusque, Mart. 3, 27, 3: cum esset et aequalis Mars utriusque, id. Spect. 29, 2.
          2. (β) Esp., in apposit. with nouns or clauses: apud Antiphonem uterque, mater et pater, Quasi deditā operā domi erant, Ter. Eun. 5, 2, 1: Maecenas atque Coccejus, missi magnis de rebus uterque Legati, Hor. S 1, 5, 28: ego utrumque meum puto esse, et quid sentiam ostendere et quod feceris defendere, Cic. Fam. 1, 9, 25.
            With pron. understood: verum, Demea, Curemus aequam uterque partem, Ter. Ad. 1, 2, 50; so freq. with neutr. pron. where the gen. would be ambiguous (cf. 3. infra): id utrumque tardum fructum reddit, Plin. 17, 22, 35, § 176: quod (aquam et pabulum) utrumque large palus praebere poterat, Auct. B. Alex. 1 fin.
            Once with nom. masc.: nam qui instat alicui … aut contra de alicujus periculo festinatur, is uterque infestus dicitur, Nigid. ap. Gell 9, 12, 6.
      3. 3. With gen. part. (class. with pers. pronn., etc.; cf. Zumpt, Gr. § 429): utrique nostrum gratum admodum feceris, Cic. Lael. 4, 16: uterque nostrum id sibi suscipiendum putavit, id. Sull. 4, 13: horum uterque ita cecidit victus ut victor idem regnaverit … utrique horum secunda fortuna regnum est largita, id. Har. Resp. 25, 54: domus utriusque nostrum aedificatur strenue, id. Q. Fr. 2, 4, 2: cum eorum, de quibus dicimus, aut utrumque, aut unum quodque certe concluditur verbo, etc., Auct. Her. 4, 27, 37: ante utriusque horum obitum, Vell. 2, 103, 1; v. also I. B. 1. and 3. infra.
        Also with substt., accompanied by adj. pron.: earum enim rerum utramque a corde proficisci, Cic. Div. 1, 52, 119: quarum civitatum utraque foederata est, id. Verr. 2, 5, 22, § 56: quorum generum in utroque magnus noster Cato est, id. Leg. 3, 18, 40: utriusque harum rerum expers, id. Tusc. 1, 26, 65.
        Rarely with substt. alone (poet. and post-Aug.): et haec utinam Viscorum laudet uterque! Hor. S. 1, 10, 83: uterque legatorum et quisquis … remissi, Vell. 2, 50, 3: post utriusque adulescentium obitum, id. 2, 103, 2: obiit, utroque liberorum superstite, Tiberio Drusoque Neronibus, Suet. Tib. 4 fin.
    2. B. In partic.
      1. 1. With plur. predic. (rare in the best prose; not in Cic.; cf. infra): uterque insaniunt, Plaut. Curc. 1, 3, 31: deinde uterque imperator in medium exeunt, id. Am. 1, 1, 68; cf. Ter. Eun. 5, 2, 1, A, 2, β, supra: facite ut uterque sublimiter stent, Cato, R. R. 70, 2: uterque eorum ex castris exercitum ducunt, Caes. B. C. 3, 30: illae (naves) conflixerunt, ut utraque ex concursu laborarent, id. ib. 2, 6: uterque cum illo gravis inimicitias exercebant, Sall. C. 49, 2: utraque festinant, Ov. M. 6, 59: uterque ambigui, Tac. H. 2, 97: uterque opibus perviguere, id. A. 4, 34: decernitur ut uterque in regnum restituantur, Just. 38, 3, 4; Val. Max. 5, 4, 6; Vell. 2, 66, 1; Claud. Rapt. Pros. 2, 20; cf. plur. in consecutive clauses: hic cum uterque me intueretur, seseque ad audiendum significarent paratos, Cic. Fin. 2, 1, 1 Madvig ad loc.: quorum utrumque audivi, cum mihi nihil sane praeter sedulitatem probarent, etc., id. ib. 1, 5, 16.
      2. 2. With predicate in first or second person (mostly post-Aug.): sed uterque mensuram implevimus, ego et tu, Tac. A. 14, 54 init.: quid ergo inter me et te interest, si uterque habere volumus, Sen. Vit. Beat. 26, 1: uterque magnum beneficium dedistis, id. Contr. 4 (8), 24, 4: quod uterque cuperemus, Front. Ep. ad Am. 1, 5; cf. Ter. Heaut. 2, 4, 14, II. B. infra.
      3. 3. In reciprocal uses, one … the other, each … the other, either … the other, one another, etc.
          1. (α) Uterque repeated in another case (mostly ante-class. and post-Aug.): quia uterque utrique est cordi, Ter. Phorm. 5, 3, 17: cum uterque utrique esset exercitus in conspectu, Caes. B. G. 7, 35 (al. uterque utrimque): cum uterque utrique insidiaretur, Auct. B. Alex. 4, 1: uterque utrumque vituperato, Varr. Fragm. p. 131 Durdr.
          2. (β) With a case of alter: ita est utraque res sine alterā debilis, Cic. Tusc. 2, 5, 13: quorum uterque suo studio delectatus contempsit alterum, id. Off. 1, 1, 4: cum enim uterque alteri obiciat, palam est utrumque fecisse, Quint. 11, 3, 168: invictum tamen ab altero utrumque servavit, Just. 6, 2, 9: arceri utrumque genus ab altero narrant, Plin. 8, 44, 69, § 171; Cels. 5, 26, 35 fin.; Ascon. ad Cic. Mil. § 30.
  2. II. Plur.
    1. A. Regularly of two parties, sets, or classes, each including a plurality: Praenestini et Lanuvini hospites: suopte utrosque decuit acceptos cibo, etc., Naev. ap. Macr. S. 3, 18, 6 (Com. Rel. v. 21 Rib.): non cauponantes bellum sed belligerantes, Ferro non auro vitam cernamus utrique, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 202 Vahl.): utrosque pergnovi probe, Plaut. Truc. 1, 2, 50: quoniam utrique Socratici et Platonici volumus esse, Cic. Off. 1, 1, 2: a quibus utrisque (actoribus et poëtis) summittitur aliquid, etc., id. de Or. 3, 26, 102: quos ego utrosque in eodem genere praedatorum direptorumque pono, id. Cat. 2, 9, 20: his utrisque (Atrebatis et Viromanduis) persuaserant, Caes. B. G. 2, 16: Aetolorum utraeque manus Heracleam sese incluserunt, Liv. 36, 16, 5; Sall. J. 76, 4: utrique (plebis fautores et senatus) victoriam crudeliter exercebant, id. C. 38, 4; Suet. Claud. 21; cf.: hic igitur Q. Ligarius … nunc a te supplex fratris salutem petit: quam hujus admonitus officio cum utrisque his dederis, tris fratres optimos … rei publicae condonaveris, i. e. two brothers on one side and Ligarius on the other, Cic. Lig. 12, 36: Marius impigre suorum et hostium res pariter attendere, cognoscere, quid boni utrisque aut contra esset, Sall. J. 88, 2: cujus flamma ut ab oppidanis et oppugnatoribus est visa, utrisque venit in opinionem, etc., Nep. Milt. 7, 3.
      So with collective nouns: primo impetu simul utraque cornua et Numidae pulsi, Liv. 30, 8, 7; cf.: utraque oppida, id. 42, 54, 8: utraeque nationes Rheno praetexuntur, Tac. G. 34.
    2. B. Freq. also of two individual subjects, esp. when regarded as belonging together (cf. Krebs, Antibarb. p. 1175): nec clam te est quam illi utraeque nunc inutiles Et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient, Ter. And. 1, 5, 52: hoc beneficio utrique ab utrisque vero devincimini, Ut, etc., id. Heaut. 2, 4, 14: utrique imperatores exeunt, Plaut. Am. 1, 1, 68 Ussing (Fleck., uterque imperator): sed qui utrosque error vos agitat, Expedibo, Pomp. ap. Non. 505, 7 (Com. Rel. v. 175 Rib.): suis utrisque superstitibus praesentibus istam viam dico, Leg. Form. ap. Cic. Mur. 12, 26: binos habebam (scyphos): jnbeo promi utrosque, Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32: duae fuerunt Ariovisti uxores … utraeque in eā fugā perierunt, Caes. B. G. 1, 53: hi utrique ad urbem imperatores erant (Q. Marcius et Q. Metellus), Sall. C. 30, 4: animus ferox inopia rei familiaris et conscientia scelerum, quae utraque eis artibus auxerat, id. ib. 5, 7: illa utrosque (patrem et aviam) intuens, Tac. A. 16, 11; id. Or. 2: palmas utrasque tetendit, Verg. A. 6, 685: quod utrorum Dionysiorum opibus Corinthi saepe adjuti fuerant, Nep. Timol. 2, 2: utrique (Mithridates et Datames) locum qui explorarent mittunt, id. Dat. 2, 2: laudare senis utraque consilia, Liv. 9, 12, 2: utrisque consulibus Italia decreta est, id. 27, 22, 2: in invidiā censores cum essent … Cn. Baebius diem ad populum utrisque dixit, id. 29, 37, 17; 32, 17, 15; 34, 25, 5; 42, 54, 8: Suillium accusandis utrisque immittit, Tac. A. 11, 1 init.: Natalem multa cum Scaevino collocutum, et esse utrosque C. Pisonis intimos, id. ib. 15, 55 fin.: pater filiam, avia neptem, illa utrosque intuens, id. ib. 16, 11: nam Mago Cambyses aures utrasque praeciderat, Just. 1, 9, 17; 9, 7, 8: crederes imperatum, ut acies utraeque tela cohiberent, Curt. 7, 4, 35.
      Hence,
    1. A. ŭtrōquĕ, adv.
      1. 1. Lit., of place, to both places, parts, or sides, in both directions: utroque citius quam vellemus, cursum confecimus, Cic. Att. 5, 12, 1: exercitus utroque ducti, Liv. 8, 29, 7: jactantem utroque caput, Verg. A. 5, 469: nunc huc, nunc illuc et utroque sine ordine curro, Ov. H. 10, 19: nescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque, id. M. 5, 166.
      2. 2. Transf., in both directions, in either point of view, both ways, etc.: auctores utroque trahunt, Liv. 1, 24, 1: medium maxime et moderatum utroque consilium, id. 2, 30, 1: utroque firmiores qui in callibus versentur, Varr. R. R. 2, 10, 1.
          1. (β) Esp., connected with versum (vorsum; sometimes written in one word, utroqueversum): utroque vorsum rectum est ingenium meum, Plaut. Capt. 2, 3, 8: accidit, ut quaedam vocabula ambigua sint et utroque versum dicantur, i. e. in a twofold sense, denoting augmentation or diminution, Gell. 5, 12, 10.
    2. B. ŭtrasquĕ, adv. (acc. to the analogy of alias, alteras), both times (ante-class.): in Hispaniā pugnatum bis: utrasque nostri loco moti, Cass. Hem. ap. Non. 183, 24; Caecil. ib. 183, 25.

ŭtĕrus, i, m. (collat. form ŭter, Caecil. ap. Non. 188, 15; neutr. collat. form ŭtĕ-rum, i, Plaut. Aul. 4, 7, 10, acc. to Non. 229, 33; Turp. and Afran. ib.) [Sanscr. uttara, later; Gr. ὕστερος; cf. Gr. ὑστέρα, womb; Sanscr. udaram, belly; Engl. udder], the womb, matrix (syn. volva).

  1. I. Lit.: utero exorti dolores, Plaut. Am. 5, 1, 40: perii, mea nutrix, uterum dolet! id. Aul. 4, 7, 10; id. Truc. 1, 2, 96: quae te beluam ex utero, non hominem fudit, Cic. Fragm. ap. Serv. Verg. A. 8, 139; Plaut. Truc. 1, 2, 97; Hirt. ap. Quint. 8, 3, 54; Prop. 4, 1, 100; Hor. C. 3, 22, 2; Ov. M. 9, 280; 9, 315; 10, 495; id. F. 2, 452; Tac. A. 1, 59; Plin. 9, 6, 5, § 13.
  2. II. Transf.
    1. A. Of the cavities of the earth, from which the first creatures are represented to have come forth, Lucr. 5, 806; cf. Lact. 2, 11 init.
    2. B. The fruit of the womb, a fetus, child, young: feminae uterum gerentes, i. e. pregnant, Cels. 2, 10; Tac. A. 1, 59.
      Of animals, Varr. R. R. 2, 2, 14; Plin. 8, 40, 62, § 151.
    3. C. In gen., the belly, paunch: me puero uterus erat solarium: ubi iste monebat esse, etc., Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5; Verg. A. 7, 499; Cels. 4, 1; Juv. 10, 309; Luc. 6, 115; 9, 773.
      Of swans, Plin. 10, 47, 66, § 131.
      1. 2. Of inanimate things; of the Trojan horse, Verg. A. 2, 52: dolii, Col. 12, 4, 5: lato utero (navium), Tac. A. 2, 6.

ŭter-vīs, utrăvis, utrumvis, pron. indef., which of the two you will, either one of the two, either (be it which it may) of the two: qui utramvis recte norit, ambas noverit, Ter. And. prol. 10: si utrumvis horum umquam tibi visus forem, id. Hec. 4, 1, 10: at minus habeo virium quam vestrum utervis, Cic. Sen. 10, 33: vel ego amare utramvis possim, si probe appotus siem, Plaut. Rud. 2, 7, 8: tange utramvis digitulo minimo modo, id. ib. 3, 4, 15: ut utrumvis salvo officio se facere posse arbitrarentur, Cic. Rosc. Am. 1, 4.
Prov.: in aurem utramvis otiose dormire, i. e. to be free from care, Ter. Heaut. 2, 3, 101; cf.: Ps. De istac re in oculum utrumvis conquiescito. Cal. Utrum oculum anne aurem? Ps. At hoc pervolgatumst nimis, Plaut. Ps. 1, 1, 121 (Gr. ἐπ’ ἀμφοτέρα καθεύδειν, sc. τὰ ὦτα, Menand. Fragm. C. G. F. 4, 189).

1. ūti, inf. of utor.

2. ŭtī, v. ut init.

ūtĭbĭlis, e, adj. [utor], that can be used, fit, appropriate, useful, serviceable (colloq. and ante-class.): non utibilis hic locus factis tuis, Plaut. Merc. 5, 4, 45: servi eris, id. Most. 4, 1, 2; id. Men. 5, 6, 23: ad rem utibile, id. Mil. 3, 1, 19; cf. id. Trin. 3, 3, 19: quid minus utibile fuit quam hoc ulcus tangere? Ter. Phorm. 4, 4, 10: neque aqua utibilis reperta, Auct. Itin. Alex. 37.

Ŭtĭca, ae, f., a very old town in Africa Propria, north of Carthage, where the younger Cato killed himself, now Boushater, Mel. 1, 7, 2; Plin. 5, 4, 3, § 24; Liv. 25, 31; 28, 4; id. Epit. 114; Caes. B. C. 1, 31; 2, 36; Cic. Scaur. 2, 45; id. Att. 12, 2, 1; Vell. 1, 2, 6; Hor. Ep. 1, 20, 13.
Hence, Ŭtĭcensis, e, adj., of or belonging to Utica: ager, Liv. 27, 5: conventus, Auct. B. Afr. 68, 4: ptisana, Plin. 18, 7, 15, § 75; Cato ap. Plin. 7, 30, 31, § 113.
Plur. subst.: Ŭtĭcenses, ĭum, m., the inhabitants of Utica, Caes. B. C. 2, 36; Auct. B. Afr. 87, 2 sq.

ūtĭlis, e, adj. [utor].

  1. I. In gen.
    1. A. Useful, serviceable, beneficial, profitable, advantageous, etc. (cf. commodus).
      1. 1. Absol.: hae hamae utiles sunt, Cato, R. R. 135, 2: non faciat quod utile sit, quod expediat? Cic. Off. 3, 19, 76: utiles et salutares res, id. N. D. 1, 15, 38: quid Sophocles et Aeschylus utile ferrent, Hor. Ep. 2, 1, 163: quernaque glans victa est utiliore cibo, Ov. F. 1, 676.
      2. 2. With dat. pers.: tibi, Plaut. Cist. 1, 1, 10: quam id mihi sit facile atque utile, Aliorum exempla commonent, Ter. And. 4, 5, 16: nec clam te est, quam illi utraeque res nunc utiles Et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient, id. ib. 1, 5, 52; id. Hec. 1, 2, 76: si eam legem vobis adcommodatam atque utilem esse intellegerem, Cic. Agr. 2, 6, 14: sic fuit utilius finiri ipsique tibique, id. Tusc. poët. 1, 48, 115; id. Inv. 1, 1, 1: non enim mihi est vita utilior quam animi talis affectio, id. Off. 3, 6, 29 dub.; Nep. Milt. 3, 5; id. Them. 7, 6: alicui utiles esse amicos, Caes. B. G. 4, 7: quod tibi utilissimum erit consilii capies, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 2: loci muniti et sibi utiles, Sall. J. 97, 1.
        So with dat. of thing benefited: fons … Infirmo capiti fluit utilis, utilis alvo, Hor. Ep. 1, 16, 14: vivit siliquis et pane secundo; Militiae quamquam piger et malus, utilis urbi, id. ib. 2, 1, 124: glycyrrhizae sucus utilissimus voci, Plin. 22, 9, 11, § 25: palmae non utiles stomacho, id. 23, 4, 51, § 97: ver utile silvis, Verg. G. 2, 323; Prop. 4 (5), 1, 138.
      3. 3. With ad and acc.: quem hominem inveniemus ad eam rem utilem, Plaut. Ep. 2, 2, 108; cf. Ter. And. 1, 5, 52 (supra, A. 2.): nonne igitur sapiens, si fame ipse conficiatur, abstulerit cibum alteri, homini ad nullam rem utili? Cic. Off. 3, 6, 29; cf.: quaecumque herba potens ad opem radixque medendi Utilis, Ov. H. 5, 148.
      4. 4. With abl. instr.: ter et viciens volneratus est, ob id neutrā manu, neutro pede satis utilis, Plin. 7, 28, 29, § 104: pedibus, naribus, Ov. M. 3, 212: bis pomis utilis arbos, Verg. G. 2, 150.
      5. 5. With inf. (poët.): adspirare et adesse choris erat utilis (tibia), Hor. A. P. 204.
    2. B. Neutr. absol.: ūtĭle, is, n., what is useful, the useful: omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci, Hor. A. P. 343: bonus atque fidus Judex honestum praetulit utili, id. C. 4, 9, 41: utilium tardus provisor, id. A. P. 164: sententiae de utilibus honestisque, Quint. 3, 8, 13; cf. id. 1, 2, 29.
    3. C. Utile est, with a subject-clause: amicum castigare ob meritam noxiam … est utile Et conducibile, Plaut. Trin. 1, 1, 2: numquam est utile peccare, Cic. Off. 3, 15, 64: nimirum sapere est abjectis utile nugis, Hor. Ep. 2, 2, 141: id arbitror Apprime in vitā esse utile, ut ne quid nimis, Ter. And. 1, 1, 34; cf.: ut tu, si arbitrarere utile exque re publicā esse, persequerere bello Dolabellam, Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 1: utilissimum ratus inpendentem evitare tempestatem, Nep. Alcib. 4, 4.
  2. II. In partic.
    1. A. Fit, suitable, adapted, proper, etc.: utilissimus ad vitilia holoschoenos, Plin. 21, 18, 69, § 113: hic castrensibus utilis armis, Prop. 3, 9 (4, 8), 19: utilium bello studiosus equorum, Ov. M. 14, 321: fraxinus hastis, id. ib. 10, 93: lignum Navigiis, Verg. G. 2, 442: passo psithia utilior, id. ib. 2, 93: calamus fistulis, Plin. 16, 36, 66, § 164: ventri lactuca movendo utilis, Mart. 11, 52, 6: (lapathum) silvestre ad multa medicamina utile est, Plin. 19, 12, 60, § 185.
      Poet. with gen.: radix medendi Utilis, Ov. H. 5, 147.
    2. B. In jurid. lang.: utilis actio, exceptio, interdictum, judicium, etc., i. e. which was brought on general principles of justice, in cases for which there was no express legal provision, or, as we say, in equity: actio, Dig. 13, 5, 5, § 9; 39, 3, 22 fin. al.: exceptio, ib. 4, 4, 41: interdictum, ib. 43, 20, 1, § 35 sq.: judicium, ib. 10, 2, 2, § 11.
      Hence, adv.: ūtĭlĭter, usefully, profitably, beneficially, advantageously.
      1. 1. In gen.: utiliter a naturā permotiones istas animis nostris datas, Cic. Ac. 2, 44, 135: modo ne laudarent iracundiam et dicerent utiliter a naturā datam, id. Off. 1, 25, 89; 2, 5, 17: utiliter in certamen respondere, Liv. 4, 6, 2 Weissenb. ad loc.; 28, 19, 3; Quint. 4, 1, 45; 6, 1, 8: serviet utiliter (captivus), Hor. Ep. 1, 16, 70 al.
        Comp.: utilius starent etiam nunc moenia Phoebi, Ov. H. 1, 67.
        Sup.: a Cicerone quidem utilissime praedicta sunt omnia, Quint. 4, 2, 57; Plin. 17, 14, 24, § 110.
      2. 2. In partic., in jurid. lang., rightly, duly, lawfully: stipulari, Dig. 45, 1, 97; 45, 1, 45; 45, 1, 46: agere ex empto, ib. 19, 1, 30 fin.

ūtĭlĭtas, ātis (gen. plur. utilitatum and utilitatium), f. [utilis], use, usefulness, utility, serviceableness, service, expediency, benefit, profit, advantage (used equally in sing. and plur.): commodis utilitatique servire, Cic. Q. Fr. 1, 1, 8, § 24: enitendum est, ut ostendas, in eā re, quam defendas, aut dignitatem inesse aut utilitatem … nihil ad utilitatem suam referre, id. de Or. 2, 51, 207: etiamsi nulla sit utilitas ex amicitiā, id. Fin. 1, 20, 69: si ea (justitia) quae propter utilitatem constituitur, utilitate aliā convellitur, id. Leg. 1, 15, 42: incidunt multae saepe causae, quae conturbent animos utilitatis specie, id. Off. 3, 10, 40: nihil tam secundum naturam quam utilitas, id. ib. 3, 8, 35: utilitas justi prope mater et aequi, Hor. S. 1, 3, 98: persaepe evenit, ut utilitas cum honestate certet, Cic. Part. Or. 25, 89: usus est familiā, si utilitate judicandum est, optima, si forma, vix mediocri, Nep. Att. 13, 3: satin’ ego oculis utilitatem obtineo sincere an parum? i. e. have I the right use of my eyes? do I see aright? Plaut. Ep. 5, 1, 28: in eā re utilitatem ego faciam ut cognoscas meam, i. e. how useful I can be, Ter. Eun. 2, 3, 18: si et belli utilitatem et pacis dignitatem retinere vultis, what is useful for war, Cic. Imp. Pomp. 6, 14: neque de fortitudine quid detrahitur neque de utilitate, Dig. 21, 1, 38, § 7.
Plur.: nihil de utilitatibus, nihil de commodis suis cogitare, Cic. Fin. 1, 10, 34: natura consultrix et provida utilitatum opportunitatumque omnium, id. N. D. 2, 22, 58: utilitates ex amicitiā maximae capientur, id. Lael. 9, 32: (Trio) mirabiles utilitates mihi praebet, id. Att. 7, 5, 2: teque Alexandrinum bellum gerente utilitatibus tuis paruit, id. Deiot. 5, 13: utilitatibus tuis possum carere, i. e. I can do without your services, id. Fam. 16, 3, 2: utilitates aut in constituendis aut in conservandis civitatibus constitutas, id. de Or. 1, 9, 36; 1, 43, 193.

ūtĭlĭter, adv., v. utilis fin.

ŭtĭ-nam, adv. [ut, II. A.], a particle or wishing, oh that! I wish that! if only! would to heaven! would that! etc.

  1. I. Affirm atively.
    1. A. Alone.
      1. 1. With primary tenses: Ar. Hem! aspecta: rideo. De. Utinam, male qui mihi volunt, sic ri deant! Plaut. As. 5, 1, 13: utinam quae dicis, dictis facta suppetant! id. Ps. 1, 1, 106: utinam mea mihi modo auferam quae huc adtuli salva, id. Aul. 3, 2, 19: utinam id sit, quod spero, Ter. And. 5, 4, 28: utinam sciam ita esse istuc, id. Hec. 4, 1, 21: atque utinam ipse Varro incumbat in causam! Cic. Att. 3, 15, 3: (Tibur) Sit meae sedes utinam senectae! Hor. C. 2, 6, 6: utinam hinc abierit in malam crucem! Plaut. Poen. 3, 6, 4: cui quidem utinam vere fideliter abundiente auguraverim, Cic. Rep. 4, 8, 8 (from Non. p. 469, 15).
      2. 2. With secondary tenses: Am. Homo hic ebrius est. So. Utinam ita essem! Plaut. Am. 2, 1, 24: utinam lex esset eadem, quae uxori est, viro! id. Capt. 4, 6, 7: utinam esset mihi Pars aequa amoris tecum, Ter. Eun. 1, 2, 11: utinam, Quirites, virorum fortium atque innocentium copiam tantam haberetis, Cic. Imp. Pomp. 10, 27: utinam promissa liceret Non dare! Ov. M. 2, 51: Me. Fugit te ratio. So. O utinam istuc pugni fecissent tui! Plaut. Am. 1, 1, 230: quod utinam ipse fecisset, Quint. 10, 1, 131: o utinam primis arsisses ignibus infans Idque ego passa forem! Ov. M. 8, 501: atque utinam aut verus furor ille aut creditus esset Nec comes hic Phrygias umquam venisset ad arces! id. ib. 13, 43.
      3. 3. Elliptically, without a verb: habetis sermonem bene longum hominis, utinam non impudentis! not, I trust, Cic. de Or. 2, 88, 361: Caesaris … cursus quid efficiat, exspecto: utinam aliquid simile Parthicis rebus (sc. efficiat), id. Att. 7, 11, 7: ego adero, atque utinam tu quoque eodem die, id. ib. 13, 22, 4; cf. id. N. D. 3, 31, 78.
    2. B. Esp. after quod: Quod utinam me suis arquitenes telis mactasset dea! Att. ap. Non. p. 341, 25 (Trag. Rel. v. 52 Rib.): quod utinam inspectare possis timorem de illo meum, id. Ep. ad Brut. 1, 4, 7: quod utinam minus vitae cupidi fuissemus! Cic. Fam. 14, 4, 1; Sall. J. 14, 21; cf. App. Flor. 4, p. 359, 22; cf. elliptically: quod utinam, iterum utinam, tuo tamen commodo! Cic. Att. 13, 48, 1.
  2. II. Negatively: utinam ne and utinam non (equally in use), oh that … not; would that … not: utinam ne in nemore Pelio securibus Caesa accidisset abiegna ad terram trabes, Enn. ap. Cic. Top. 16, 61: quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incidisset! Ter. Phorm. 1, 3, 5: illud utinam ne vere scriberem! Cic. Fam. 5, 17, 3: haec ad te die natali meo scripsi, quo utinam susceptus non essem, aut ne quid ex eādem matre postea natum esset! id. Att. 11, 9, 3: Clitus utinam non coëgisset me sibi irasci, Curt. 8, 8, 7: utinam liberorum nostrorum mores non ipsi perderemus? Quint. 1, 2, 6: utinamque non pejora vincant, id. 9, 3, 1; cf.: utinam non inquinasset (Afranius) argumenta puerorum foedis amoribus, id. 10, 1, 100: utinam nec … nec, would that neither … nor, Phaedr. 4, 6, 6 sq.

1. ŭtĭ-quĕ, and that, v. ut (uti) and que.

2. ŭtĭ-quĕ, adv. [ut, I., and therefore, prop., in whatever way, be it as it may; hence], a restrictive particle of confirmation, in any case, at any rate, certainly, surely, assuredly, by all means, particularly, especially, at least, without fail, undoubtedly, etc., = certe, saltem (good prose; in Cic. for the most part only in epistolary style): velim, Varronis et Lollii mittas laudationem, Lollii utique, Cic. Att. 13, 48, 2: illud vero utique scire cupio, id. ib. 13, 13, 1; 5, 9, 2: nam et Piliae satisfaciendum est et utique Atticae, id. ib. 12, 8 fin.: Pythagoras et Plato, quo in somnis certiora videamus, praeparatos quodam cultu atque victu proficisci ad dormiendum jubent: faba quidem Pythagorei utique abstinere, id. Div. 2, 58, 119: quo die venies, utique cum tuis apud me sis, id. Att. 4, 4, 2; 5, 1, 2: hoc tibi mando … ut pugnes, ne intercaletur: annum quidem utique teneto, id. ib. 5, 9, 2: haec ad nostram consuetudinem sunt levia … at in Graeciā, utique olim, magnae laudi erant, Nep. Epam. 2, 3; Varr. R. R. 2, 4, 3: saevire inde utique consulum alter patresque, Liv. 2, 27, 7: ne ipsi quidem inviolati erant, utique postremis mensibus, id. 3, 65, 8; 23, 48, 5: nomen, de quo ambigitur, utique in aliā re certum est, Quint. 7, 3, 10; Sen. Ep. 102, 17; Cels. 5, 26, 22; Col. 1, 4, 8: sciendum est, non omnes hac severitate tractari debere, sed utique humiliores, only, merely, = duntaxat, Dig. 26, 10, 3 fin.

        1. (β) With negatives (freq. only in post-Aug. writers, esp. in Quint.; perh. not in Cic.): concurrunt ad eum legati, monentes, ne utique experiri vellet imperium, by no means, Liv. 2, 59, 4: ut iterum periremus … nec ad perniciem nostram Carthaginensi utique aut duce aut exercitu opus esse, not even, id. 28, 39, 8 Weissenb. ad loc.; 8, 10, 11; 9, 16, 16: utique numquam, id. 9, 19, 15: sapienti propositum est in vitā agendā, non utique, quod tentat, efficere, sed omnino recte facere: gubernatori propositum est, utique navem in portum perducere, Sen. Ep. 85, 27: haec ut honestior causa, ita non utique prior est, Quint. 3, 2, 2: non utique accedit parti, quod universum est, id. 12, 2, 18: ut cogitatio non utique melior sit ea, sed tutior, id. 10, 7, 19 et saep.: nec ignoro igitur quos transeo, nec utique damno, etc., id. 10, 1, 57: neque utique cor ejus vulneratum esse, qui perit, id. 6, 9, 7; Varr. R. R. 1, 4, 21.

ūto, ĕre, act. collat. form of utor, q. v.

  1. I. Act. form only imp. utito, use, employ, make use of: eodem in omnes quadrupedes utito, Cato, R. R. 96, 2; so, utito, id. ib. 107, 2; 123; 126; and, VTVNTO, C. I. L. 204, 1, 8.
  2. II. Pass.: quia supellex multa, quae non utitur, emitur, Nov. ap. Gell. 15, 13, 4: utetur veris usibus hasta rudis, Auct. Priap. 45.
    For the gerund. and part. v. utor.

ūtor (old form oetor, oesus, etc., from oitor, oisus, Lex. Thor. lin. 11; inf. parag. oetier, Rogat. Tribun. ap. Fest. p. 246 Müll.; Cic. Leg. 3, 4), ūsus (inf. utier, Plaut. Cas. 2, 3, 4; Ter. Phorm. 4, 2, 13), 3, v. dep. [etym. dub.].

  1. I. Prop., to use.
    1. A. With abl.
      1. 1. To make use of, employ: cave … ne tibi hoc scipione malum magnum dem. Paeg. Jam utere eo, Plaut. Pers. 5, 2, 36: Th. Oh Epidicumne ego conspicor? Ep. Certe oculis utere, Plaut. Ep. 1, 1, 4: hoc oculo, id. Mil. 4, 7, 25: sola potest animi per se natura … durare et sensibus uti, Lucr. 3, 560: de rebus ipsis utere tuo judicio, Cic. Off. 1, 1, 2: utinam, quem ad modum oratione sum usurus alienā, sic mihi ore uti liceret alieno, id. Rep. 3, 5, 8: utor neque perantiquis neque inhumanis ac feris testibus, cite, appeal to, id. ib. 1, 37, 58: neque enim accusatore muto neque teste quisquam utitur eo, qui de accusatoris subsellio surgit, id. Rosc. Am. 36, 104: num argumentis utendum in re ejus modi? id. Verr. 2, 4, 6, § 11: mancipium, quo et omnes utimur, et non praebetur a populo, id. ib. 2, 4, 5, § 9: quo interprete non ad linguam Graecam, sed ad furta et flagitia uti solebat, id. ib. 2, 3, 37, § 84: ut postea numquam dextro (oculo) aeque bene usus sit, Nep. Hann. 4, 3: si licet exemplis in parvo grandibus uti, Ov. Tr. 1, 3, 25: viribus utendum est, quas fecimus, Luc. 1, 347.
        With ad: ad eam rem usus est tuā mihi operā Sa. Utere, ut vis, Plaut. Pers. 2, 5, 27: earum (navium) materiā atque aere ad reliquas reficiendas utebatur, Caes. B. G. 4, 31: administris ad ea sacrificia Druidibus, id. ib. 6, 16: ut eā potestate ad quaestum uteretur, Cic. Q. Fr. 1, 1, 3, § 11: ad quam rem (deus) motu mentis ac ratione utatur, id. N. D. 1, 37, 104.
        With pro: utuntur aut aere aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo, Caes. B. G. 5, 12.
      2. 2. Esp.
        1. a. To manage, control, wield: bene ut armis, optime ut equis uteretur, Cic. Deiot. 10, 28: nemo est quin eo ipso (equo), quo consuevit, libentius utatur quam intractato, id. Lael. 19, 68.
        2. b. To spend, use: velim cum illā videas ut sit qui utamur (sc. pecunia), Cic. Att. 11, 11, 2: tantis vectigalibus ad liberalitatem utens, id. Fin. 2, 26, 84: cum horis nostris nos essemus usi, spent, exhausted, id. Verr. 2, 1, 11, § 30.
          Absol.: notum et quaerere et uti, Hor. Ep. 1, 7, 57.
        3. c. To wear: pellibus aut parvis renonum tegimentis utuntur, magnā corporis parte nudā, Caes. B. G. 6, 21 fin.: ne insignibus quidem regiis Tullus nisi jussu populi est ausus uti, Cic. Rep. 2, 17, 31.
        4. d. To accept, adopt: eā condicione, quae a Caesare ferretur, se usuros ostendebant, Caes. B. G. 4, 11: praeposteris enim utimur consiliis et acta agimus, Cic. Lael. 22, 85.
        5. e. To resort to, consult: neque Vectium ad se arcessit, quaestorem suum, cujus consilio uteretur, Cic. Verr. 2, 5, 44, § 114: oraculo, Tac. A. 2, 54.
        6. f. Of a form or style of speech, sentiment, etc., to make, adopt, employ: sermonibus morologis utier, Plaut. Ps. 5, 1, 21: si provincia loqui posset, hac voce uteretur, Cic. Div. in Caecin. 5, 19: hac unā defensione, id. Verr. 2, 4, 4, § 8: haec oratio, quā me uti res publica coëgit, id. Rosc. Am. 49, 143: cum hortatione non egeas, non utar eā pluribus verbis, id. Fam. 11, 5, 3: illa criminatio, quā in me absentem usus est, id. Agr. 3, 1, 3.
        7. g. To perform, exercise, practise, etc.: crucior, patrem … nunc inprobi viri officio uti, Plaut. Stich. 1, 1, 14: eādem nos disciplinā utimur, id. As. 1, 3, 49; cf.: nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam, nisi utare: etsi ars quidem, cum eā non utare, scientiā ipsā teneri potest, Cic. Rep. 1, 2, 2: diuturni silentii, quo eram his temporibus usus, finem hodiernus dies attulit, observed, kept, id. Marcell. 1, 1: eos (senes) ego fortasse nunc imitor et utor aetatis vitio, id. Fam. 2, 16, 6: ratione utuntur, exercise moderation, Plaut. Cas. prol. 27: ut anteponantur … ratione utentia rationis expertibus, Cic. Top. 18, 69: ne tu, leno, postules Te hic fide lenoniā uti: non potis, Plaut. Rud. 5, 3, 30: viribus uteris per clivos, Hor. Ep. 1, 13, 10.
          With adverb. acc.: ut hoc utimur maxime more moro multum, Plaut. Men. 4, 2, 1: ita aperte ipsam rem locutus nil circuitione usus es, Ter. And. 1, 2, 31.
        8. h. In gen., to use, enjoy, profit by, take advantage of, etc.: otio qui nescit uti plus negoti habet, quam, etc., Enn. ap. Gell. 19, 20, 12 (Trag. Rel. v. 252 Vahl.): sinite … eodem ut jure uti senem Liceat, quo jure sum usus adulescentior, i. e. enjoy, exercise, Ter. Hec. prol. alt. 2: commodius esse opinor duplici spe utier, id. Phorm. 4, 2, 13: serius a terrā provectae naves neque usae nocturnā aurā in redeundo offenderunt, Caes. B. C. 3, 8: commoda quibus utimur lucemque quā fruimur ab eo nobis dari, Cic. Rosc. Am. 45, 131: in maximo meo dolore hoc solacio utor, quod, etc., id. Fam. 11, 26 init.: usus est hoc cupidine, tamdiu, dum, etc., had the use of, i. e. borrowed, id. Verr. 2, 4, 3, § 6; cf. I. B. 2. infra: utatur suis bonis oportet et fruatur, qui beatus futurus est, id. N. D. 1, 37, 103: propter nauticarum rerum scientiam plurimisque maritimis rebus fruimur atque utimur, id. ib. 2, 60, 152: si fortunā permittitis uti, to try, take advantage of, Verg. A. 9, 240: nostrā utere amicitiā, ut voles, Ter. Hec. 5, 1, 38; cf.: decet hunc ordinem … bene utier amicitiā, Plaut. Cist. 1, 1, 24: libertate modice utantur, Liv. 34, 49, 8: deorum Muneribus sapienter uti, Hor. C. 4, 9, 48: Ofellam Integris opibus novi non latius usum Quam nunc accisis, id. S. 2, 2, 113: quia parvo nesciet uti, id. Ep. 1, 10, 41: temporibus sapienter utens, taking advantage of, Nep. Epam. 3, 1.
          Prov.: foro uti, to make one’s market, i. e. accommodate one’s prices, actions, etc., to circumstances, take advantage of events: scisti uti foro, Ter. Phorm. 1, 2, 29.
          Absol.: opportunae sunt divitiae ut utare (sc. eis), Cic. Lael. 6, 22.
          With adverb. acc.: ne Silius quidem quicquam utitur (sc. suis hortis), Cic. Att. 12, 22, 3.
        9. k. Of passions, traits of character, etc., to indulge, practise, exercise, yield to, etc.: inter nos amore utemur semper subrepticio? Plaut. Curc. 1, 3, 49: alacritate ac studio, Caes. B. G. 4, 24: severitas, quā tu in iis rebus usus es, Cic. Q. Fr. 1, 1, 6, § 19: usus est ipse incredibili patientiā, id. Phil. 1, 4, 9: ego pervicaciam (esse hanc) aio, et eā me uti volo, Att. ap. Non. 433, 1 (Trag. Rel. v. 5 Rib.): dementer amoribus usa, Ov. M. 4, 259.
          With in and acc.: ut suā clementiā ac mansuetudine in eos utatur, Caes. B. G. 2, 14.
      1. 1. To experience, undergo, receive, enjoy, etc., ne simili utamur fortunā atque usi sumus, Quom, etc., Ter. Phorm. prol. 31: hoc honore usi togati solent esse, Cic. Phil. 8, 11, 32: homines amplissimis usos honoribus, id. Fl. 19, 45: nobiles amplis honoribus usi, Sall. J. 25, 4: neminem curuli honore usum praeterierunt, Liv. 34, 44, 4: primus externorum usus illo honore quem majores Latio quoque negaverint, Plin. 7, 43, 44, § 136: quoniam semel est odio civiliter usus, Ov. Tr. 3, 8, 41.
        1. m. To use as food or medicine, to take, drink, etc.: lacte mero veteres usi memorantur et herbis, Ov. F. 4, 369: aquis frigidis, Cels. 1, 1: antidoto, Scrib. Comp. 171: medicamento, id. ib. 228: vino modice, Cels. 8, 11: ex altero (loco, i. e. ex lacu) ut pecus uti possit (sc. aquā), Varr. R. R. 1, 11, 2.
    2. B. With the thing used, etc., as direct obj. (class. only in gerund. constr.; v. infra): nuptias abjeci, amicos utor primoris viros, Turp. ap. Non. p. 497, 15 (Com. Rel. v. 164 Rib.): facilitatem vulgariam, Nov. ib. 481, 21 (Com. Rel. v. 98 ib.): res pulchras, quas uti solet, id. ib. 500, 16 (Com. Rel. v. 69 ib.): ita uti eum oportet libertatem, Titin. ib. 481, 19 (Com. Rel. v. 98 ib.): cetera quae volumus uti Graecā mercamur fide, Plaut. As. 1, 3, 47: dic mihi, an boni quid usquam’st, quod quisquam uti possiet, id. Merc. 1, 2, 37: diutine uti bene licet partum bene, id. Rud. 4, 7, 15: profecto uteris ut voles operam meam, id. Poen. 5, 2, 128: mea, quae praeter spem evenere, utantur sine, Ter. Ad. 5, 3, 29: BALINEVM … QVOD VSI FVERANT AMPLIVS ANNIS XXXX., Inscr. Orell. 202: si quid est, quod utar, utor: si non est, egeo, Cato ap. Gell. 13, 23, 1: oleam albam, quam voles uti, condito, id. R. R. 118: quam rem etiam nomine eodem medici utuntur, Varr. R. R. 3, 16, 23: ferrum, Aur. Vict. Caes. 17, 4.
      1. 2. Hence, esp. gerund. in phrases dare utendum, to lend; recipere or rogare or petere utendum, to borrow, etc. (class.; freq. in Plaut.): quod datum utendum’st, Plaut. Trin. 5, 2, 7: quae utenda vasa semper vicini rogant, id. Aul. 1, 2, 18; 2, 4, 32; 2, 9, 4; id. Pers. 1, 3, 47 sq.; id. Mil. 2, 3, 76; id. Rud. 3, 1, 10: auris tibi contra utendas dabo, Enn. ap. Non. 506, 1 (Trag. Rel. v. 364 Vahl.); Ter. Heaut. 1, 1, 81: quae bona is Heraclio omnia utenda ac possidenda tradiderat, Cic. Verr. 2, 2, 18, § 46: te, quod utendum acceperis, reddidisse, id. Tusc. 3, 17, 36: multa rogant utenda dari, data reddere nolunt, Ov. A. A. 1, 433.
  2. II. Transf. (through the intermediate idea of having and using).
    1. A. Pregn., to enjoy the friendship of any one; to be familiar or intimate with, to associate with a person.
        1. a. With abl: his Fabriciis semper est usus Oppianicus familiarissime, Cic. Clu. 16, 46: quā (Caeciliā) pater usus erat plurimum, id. Rosc. Am. 11, 27: Trebonio multos annos utor valde familiariter, id. Fam. 1, 3, 1: Lucceius qui multum utitur Bruto, id. Att. 16, 5, 3: utere Pompeio Grospho, Hor. Ep. 1, 12, 22: quo pacto deceat majoribus uti, id. ib. 1, 17, 2: si sciret regibus uti, ib. ib. 14: ita me verebatur ut me formatore morum, me quasi magistro uteretur, Plin. Ep. 8, 23, 2.
        2. b. With acc.: vilica vicinas aliasque mulieres quam minimum utatur, Cato, R. R. 143, 1.
    2. B. To be in possession of a thing, esp. to have, hold, or find a thing in some particular mode or character; with abl.: mihi si unquam filius erit, ne ille facili me utetur patre, he shall find an indulgent father in me, Ter. Heaut. 2, 1, 5; cf.: patre usus est diligente et diti, Nep. Att. 1, 2: bonis justisque regibus, Cic. Rep. 1, 33, 50: quae (sc. libertas) non in eo est, ut justo utamur domino, sed ut nullo, id. ib. 2, 23, 43; cf. id. Fin. 1, 1, 2: hic vide quam me sis usurus aequo, id. Verr. 2, 5, 59, § 154: ut is illis benignis usus est ad commodandum, id. ib. 2, 4, 3, § 6: ne bestiis quoque immanioribus uteremur, id. Rosc. Am. 26, 71: me Capitolinus convictore usus amicoque A puero est, Hor. S. 1, 4, 95: uteris monitoribus isdem, id. Ep. 2, 2, 154: valetudine non bonā, Caes. B. C. 3, 49: quo (sc. Philoctete) successore sagittae Herculis utuntur, Ov. M. 13, 52.
      Absol.: nam pol placidum te et clementem eo usque modo ut volui usus sum in alto (= placidum te esse ut volui, sic te usus sum), Plaut. Trin. 4, 1, 8.
      Hence, P. a.: ūtens, ntis, m., possessing, that possesses: utentior sane sit, i. e. a larger possessor, richer, Cic. Off. 2, 20, 71.

ut-pŏtĕ, adv., as namely, namely, as being, as, seeing that, inasmuch as, since (rare but class.; cf. quippe); introducing an explanation.

    1. 1. Usually with a pron. rel.: satis nequam sum, utpote qui hodie inceperim amare, Plaut. Rud. 2, 5, 5: ea nos, utpote qui nihil contemnere soleamus, non pertimescebamus, Cic. Att. 2, 24, 4 B. and K. (al. solemus): Lucius quidem frater ejus, utpote qui peregre depugnarit, familiam ducit, id. Phil. 5, 11, 30: similiorem mulierem Magisque eandem, utpote quae non sit eadem, non reor Deos facere posse, Plaut. Mil. 2, 6, 49: amo hercle, opinor, utpote quod pro certo sciam, id. Bacch. 3, 4, 13: utpote quae mi Speraret nec linguam esse nec auriculam, Cat. 67, 44.
    2. 2. With cum: nec retinuissem (legiones), si uno loco habuissem, utpote cum singulae quaedam cohortes seditionem fecerint, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 32, 4: incommoda valetudo, quā jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, id. Att. 5, 8, 1.
    3. 3. With participles: inde Rubos fessi pervenimus, utpote longum Carpentes iter, Hor. S. 1, 5, 94: puerulo me, utpote non amplius novem annos nato, Nep. Hann. 2, 3.
    4. 4. In adjectival phrases: quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Utpote res tenues, tenui sermone peractas, Hor. S. 2, 4, 9: quod sunt quos genus hoc minime juvat, utpote plures Culpari dignos, id. ib. 1, 4, 24: quo sane populus numerabilis, utpote parvus Et frugi castusque verecundusque coibat, id. A. P. 206.

utpŭta, v. puto.

ū̆trālĭbet, adv., v. uterlibet fin.

* ūtrārĭus, ii, m. [1. uter], in milit. lang., one who brings water in skins, a water-carrier: sequi se utrarios ad mare jussit, Liv. 44, 33, 1.

ū̆trasquĕ, adv., v. uterque fin. B.

ū̆trĭbi, v. utrubi.

* ūtrĭcīda, ae, m. [1. uter-caedo], one who cuts skins or bags in pieces, a skin-slayer, utricide: non homicidam sed utricidam amplecterer, App. M. 13, p. 137, 26.

ūtrĭcŭlārĭus, ii, m. [1. utriculus].

  1. I. A bagpiper, Suet. Ner. 54; Inscr. Orell. 4119 sq.
  2. II. The master of a raft floated on bladders, used for ferriage, Inscr. Grut. 431, 4; 428, 10; 547, 8; Inscr. Donat. p. 470, 9.

1. ūtrĭcŭlus, i, m. dim. [1. uter], a small skin or leathern bottle, Cels. 2, 17; App. M. 1, p. 108, 16.

2. ū̆trĭcŭlus, i, m. dim. [uterus].

  1. I. Lit., in gen., the belly, abdomen, of bees, Plin. 11, 12, 12, § 31.
    1. B. Esp., a little womb or matrix, Plin. 11, 37, 84, § 209; 30, 14, 43, § 124.
  2. II. Transf., of plants, a bud or calycle of a flower, a hull or husk of grain, Plin. 16, 25, 39, § 94; 18, 11, 29, § 115.

ū̆trimquĕ (ū̆trinquĕ), adv. [uterque], from or on both sides or parts, on the one side and on the other.

  1. I. Lit.: horrescit telis exercitus asper utrimque, Enn. ap. Macr. S. 6, 4 (Ann. v. 385 Vahl.): tollitur in caelum clamor exortus utrimque, id. ib. p. 500 (Ann. v. 422 ib.): clamor utrinque, undique concursus, Hor. S. 1, 9, 77: postquam utrimque exitum est maxumā copiā, Dispertiti viri … tubae utrimque canunt: contra Consonat terra: clamorem utrimque efferunt, Imperator utrimque hinc et illinc Jovi vota suscipere, Plaut. Am. 1, 1, 65 sq.: magnae utrimque copiae, Cic. Fam. 6, 4, 1: acriter utrimque usque ad vesperum pugnatum est, Caes. B. G. 1, 50: multis utrimque interfectis, id. ib. 7, 42: ceteros utrimque aggreditur, Sall. C. 60, 5: ni utrimque praemissi equites rem exploravissent, id. J. 53, 7: tigna binis utrinque fibulis distinebantur, one on each side, Caes. B. G. 4, 17: continebitur marginibus, Quint. 1, 1, 27: sustinentium manibus, id. 1, 2, 7: praecisa vipera, at both ends, i. e. head and tail, Plin. 29, 6, 38, § 121.
    1. B. Connected with secus (sometimes written in one word, utrimquesecus), along or on both sides, on either hand (ante- and post-class.): quare utrimque secus cum corpus vapulet, Lucr. 4, 939 (936): canes utrimque secus deae latera muniunt, App. M. 2, p. 116, 8; Mart. Cap. 5, § 464; 6, § 719.
  2. II. Trop.: (Alcumena) Utrimque est gravida et ex viro et ex summo Jove, Plaut. Am. prol. 111: utrimque constitit fides, both parties kept their word, Liv. 2, 13, 9: Piso M. Crasso et Scriboniā genitus nobilis utrimque, Tac. H. 1, 14 fin.; Plin. 8, 42, 66, § 163 (al. utrique); cf. id. 8, 47, 72, § 187: virtus est medium vitiorum et utrimque reductum, Hor. Ep. 1, 18, 9: alia sunt non necessaria, vel utrimque vel ab alterā parte, Quint. 5, 10, 81; 5, 13, 1: causas veras modo et utrimque tractet, i. e. pro et contra, id. 10, 5, 20.

ū̆trimquĕsĕcus, v. utrimque, I. B.

ū̆trindĕ, adv. [uter-inde], from or on both sides: de frumento utrobi bona, utrobi mala gratia capiatur, utrinde iram, utrinde factiones tibi pares, Cato ap. Charis. p. 198 P.
With gen.: utrinde orarum, Cael. Aur. Acut. 2, 37.

* ū̆trin-sĕcus, adv. [uter-secus], on both sides: incolumi fervore cadunt utrinsecus ignes, Auct. Aetn. 503.

ū̆trō, adv., v. 3. uter fin.

ū̆trŏbi, adv., v. utrubi.

ū̆trŏbīdem, adv., v. utrubidem.

ū̆trŏbīquĕ (ū̆trŭbīquĕ), adv. [utrubi-que], on both parts or sides, on the one side and the other (rare but class.): quia utrobique magnos inimicos habebam, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 2: utrobique autem conventicium accipiebant, Cic. Rep. 3, 35, 48: depopulatus Hypatensem primo, deinde Heracleensem agrum, inutili utrobique auxilio Aetolorum, Liv. 36, 16, 5: ut eodem tempore utrobique respublica prospere gereretur, id. 27, 40, 2: utrobique Eumenes plus valebat, with land and naval forces, Nep. Hann. 10, 3.
Trop.: sequitur ut eadem veritas utrobique sit eademque lex, i. e. with gods and with men, Cic. N. D. 2, 31, 79: assunt multa ejus rei exempla tam laesae hercle quam conservatae sanctissime utrobique opinionis, Quint. 1, 2, 4; 3, 7, 27; 4, 2, 91: qui timet his adversa, fere miratur eodem, Quo cupiens, pacto: pavor est utrobique molestus, Hor. Ep. 1, 6, 10.

ū̆trōlĭbet, adv., v. uterlibet fin. B.

ū̆trōquĕ, adv., v. uterque fin.

ū̆trōquĕversum, adv., v. uterque fin.

ū̆trŭbi (ū̆trŏbi and ū̆trĭbi), adv. [uter-ubi], at which of two places, on which of the two sides, where (when two are spoken of; ante- and post-class.): utrubi cenaturi estis? hiccine an in triclinio? Naev. ap. Charis. p. 198 P.: St. Utrubi accumbo? Sa. Utrubi tu vis. St. Cum ambobus volo, Plaut. Stich. 5, 5, 9; cf. id. ib. 5, 4, 14: de frumento utrobi bona, utrobi mala gratia capiatur, Cato ap. Charis. p. 198 P.: utrubi hic homo fuit, Edict. Praet. in Dig. 43, 31 pr. (De utrubi); cf. Gai Inst. 4, § 148 sq.; 4, § 151; Aus. Idyll. 11, 63.

* ū̆trŭbīdem (ū̆trŏbīdem), adv. [utrubi-dem], on both sides, on each or either side (when the two sides are spoken of): utrosque percognovi utrubidem, Plaut. Truc. 1, 2, 50 (dub.; Speng. utrosque pergnovi probe).

ū̆trŭbīquĕ, adv., v. utrobique.

ū̆trum, adv. [uter].

  1. I. Introducing an alternative question (direct or indirect), with an beginning the second clause (v. an); in Engl. represented in direct questions simply by the tone of voice, and in indirect questions by whether.
    1. A. In a direct interrogation.
      1. 1. With ne,
          1. (α) Attached to the emphatic word of the first clause: utrum tu masne an femina es? Plaut. Rud. 1, 2, 16: Ba. Simulato me amare. Pi. Utrum ego istoc jocon’ assimulem, an serio, id. Bacch. 1, 1, 42: utrum studione id sibi habet an laudi putat Fore? Ter. Ad. 3, 3, 28: utrum igitur tandem perspicuisne dubia aperiuntur an dubiis perspicua tolluntur? Cic. Fin. 4, 24, 67: utrum censes illum tuamne de se orationem libentius auditurum fuisse an meam? id. ib. 2, 19, 60.
          2. (β) With ne attached to utrum, utrumne … an (poet. and post-Aug.): utrumne jussi persequemur otium … An hunc laborem, etc. Hor. Epod. 1, 7: utrumne salvum eum nolet orator, an? etc., Quint. 12, 1, 40: utrumne igitur ego sum, Domiti, exemplo gravis an tu, qui, etc., Plin. 17, 1, 1, § 4.
          3. (γ) With ne repeated in place of an (very rare): sed utrum terraene motus, sonitusne inferum Pervasit auris? Att. ap. Prisc. 6, p. 680 P. (Trag. Rel. v. 479 Rib.).
      2. 2. Without ne, utrum … an (class.): utrum pro ancillā me habes, an pro filiā? Plaut. Pers. 3, 1, 13: utrum hac me feriam, an ab laevā, latus? id. Cist. 3, 13: sed utrum nunc tu coelibem ted esse mavis liberum, an maritum servom, etc., id. Cas. 2, 4, 11: utrum pro dimidiā parte, an pro totā societate? Utrum pro me an pro me et pro te? Cic. Rosc. Com. 11, 32: utrum ea vestra an nostra culpa est? id. Ac. 2, 29, 95; id. Tusc. 1, 25, 61.
    2. B. In an indirect interrogation.
      1. 1. With ne attached,
          1. (α) To the emphatic word of the first clause: sed utrum strictimne attonsurum dicam esse an per pectinem Nescio, Plaut. Capt. 2, 1, 18: videndum’st primum utrum eae velintne an non velint, id. Most. 3, 1, 151: cum animo depugnat suo, Utrum itane esse ma. velit … an ita potius, id. Trin. 2, 2, 26; id. Ps. 2, 4, 19; id. Bacch. 3, 4, 1: de istac rogas Virgine? Py. Ita, utrum praedicemne an taceam? Ter. Eun. 4, 4, 53: ea res nunc in discrimine versatur, utrum possitne se parsimonia defendere, an, etc., Cic. Quint. 30, 92: videamus, utrum ea fortuitane sint an eo statu, quo, etc., id. N. D. 2, 34, 87; id. Phil. 2, 12, 30; cf.: est … illa distinctio, utrum … an … et utrum illudne … an, etc., id. Tusc. 4, 27, 59.
          2. (β) With ne attached to utrum; utrumne … an (poet. and post-Aug.): nec quidquam differre utrumne in pulvere … ludas opus, an meretricis amore Sollicitus plores, Hor. S. 2, 3, 251: utrumne Divitiis homines an sint virtute beati, id. ib. 2, 6, 73: in eo plures dissenserunt, utrumne hae partes essent rhetorices, an ejusdem opera, an elementa, Quint. 3, 3, 13: Dareus dubitaverat utrumne circa Mesopotamiam subsisteret, an interiora regna sui peteret, Curt. 4, 9, 1; Col. 11, 1, 50; Suet. Caes. 80; Tac. Or. 37.
          3. (γ) With ne attached to an; utrum … anne: me jussit percontarier utrum aurum reddat anne eat secum simul, Plaut. Bacch. 4, 1, 4: est quaerendumque utrum una species sit earum anne plures, Cic. Or. 61, 206: id autem utrum illi sentiant anne simulent, tu intelleges, id. Att. 12, 51, 2; cf. uter, I. B. 4, fin.
      2. 2. Without ne: quid tu, malum, curas, Utrum crudum an coctum edim, Plaut. Aul. 3, 2, 16: facite indicium, utrum hac an illac iter institerit, id. Cist. 4, 2, 11: utrum stultitiā facere ego hunc an malitiā Dicam, incertus sum, Ter. Phorm. 4, 3, 54: id utrum Romano more locutus sit, an, quomodo Stoici dicunt, postea videro, Cic. Fam. 7, 16, 3: permultum interest, utrum perturbatione aliquā animi, an consulto fiat injuria, id. Off. 1, 8, 27: quid interest utrum hoc feceris, an, etc., id. Verr. 2, 3, 75, § 174; id. Rosc. Com. 3, 9: multum interest, utrum laus imminuatur, an salus deseratur, id. Fam. 1, 7, 8: quomodo transierit, utrum rate an piscatorio navigio, nemo sciebat, Cael. ap. Quint. 6, 3, 41; Varr. R. R. 1, 2, 8; Cat. 17, 21.
      3. 3. With necne (rarely ne) in place of the second clause with an; utrum … necne, whether … or not: jam dudum ego erro, qui quaeram, utrum emeris necne, Cic. Verr. 2, 4, 16, § 35: di utrum sint necne sint quaeritur, id. N. D. 3, 7, 17: utrum proelium committi ex usu esset necne, Caes. B. G. 1, 50: deliberent, utrum traiciant legiones necne … et Brutum arcessant necne, et mihi stipendium dent an decernant, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 26; Liv. 39, 48, 2.
        So, utrum … ne: cum interrogaretur, utrum pluris patrem matremne faceret? matrem inquit, Nep. Iphic. 3, 4.
  2. II. Introducing a disjunctive question with more than two members, with an beginning each clause after the first.
    1. A. A direct question: utrum hoc tu parum commeministi, an ego non satis intellexi, an mutasti sententiam? Cic. Att. 9, 2: utrum hoc signum cupiditatis tuae an tropaeum necessitudinis an amoris indicium esse voluisti? id. Verr. 2, 2, 47, § 115; 2, 3, 36, § 83: utrum hostem an vos an fortunam utriusque populi ignoratis? Liv. 21, 10, 6; 6, 7, 3: utrum major … an majores … an aetas … an cum Karthaginiensi, etc., id. 28, 43, 12.
    2. B. An indirect question: in quo (convivio) nemo potest dicere utrum ille plus biberit an vomuerit an effuderit, Cic. Pis. 10, 22: utrum admonitus an temptatus an sine duce ullo … nescio, id. Verr. 2, 1, 41, § 105.
  3. III. Introducing a single question without an expressed alternative (cf. the similar use of an).
        1. a. In a direct interrogation: utrum enim in clarissimis est civibus is, quem judicatum hic duxit Hermippus? Cic. Fl. 19, 45: utrum igitur hactenus satis est? id. Top. 4, 25: utrum majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorti ab diis sunt et finem eum statuerunt? Liv. 45, 39, 10.
        2. b. In an indirect interrogation: neque utrum ex hoc saltu damni salvum scio eliciam foras, Plaut. Men. 5, 6, 30: an hoc dicere audebis, utrum de te aratores, utrum denique Siculi universi bene existiment, ad rem id non pertinere? Cic. Verr. 2, 2, 69, § 167: Nep. Eum. 6, 1.
          With the interrog. particle nam: cum percontatus esset, utrumnam Patris universa classis in portu stare posset, Liv. 37, 17, 10 dub. Weissenb. ad loc. (Hertz and Madv. possetne).

ŭtut, adv., v. ut, I. A. 3.