No entries found. Showing closest matches:
excūsābĭlis (excuss-), e, adj. [excuso], that may be excused, excusable (very rare; not in Cic.): delicti pars, Ov. P. 1, 7, 41.
Comp.: error, Val. Max. 8, 11, 4.
Adv.: excūsābĭlĭter, excusably, Alcim. Avit. Homil. Fragm. 2.
Comp.: excusabilius peccat, Aug. Trin. 17, 15 fin.
* excūsābundus (excuss-), a, um, adj. [excuso], excusing himself, App. Mag. p. 324, 14.
* excūsāmentum, i, n. [excuso], an excuse: admissi, Mart. Cap. 8, § 807.
excūsātē (excuss-), adv., without blame; v. excuso, P. a. fin.
excūsātĭo (excuss-), ōnis, f. [excuso],
- I. an excusing, excuse (freq. and class.); constr. with obj. or subj. gen., absol., with cur, quominus, etc.
- (α) With gen. obj.: peccati, Cic. Lael. 11, 37: intermissionis litterarum, id. Fam. 16, 25: valent apud me excusationes injuriae tuae, id. Sull. 16, 47.
- (β) With gen. subj.: pauci ejusdem generis addit cum excusatione Pompeii conjuncta (shortly before: velle Pompeium se Caesari purgatum), Caes. B. C. 1, 8, 4.
With both constructions: excusatio Ser. Sulpicii legationis obeundae, Cic. Phil. 9, 4, 8.
- (γ) With a causal gen. (freq.): hic dies summa’st apud me inopiae excusatio, Plaut. As. 3, 1, 31: excusatio vel pietatis, vel necessitatis, vel aetatis, Cic. Cael. 1, 2; cf. adolescentiae, id. ib. 18, 43: me neque honoris neque aetatis excusatio vindicat a labore, id. Sull. 9, 26: aetatis, Caes. B. C. 1, 85, 9: valetudinis, Cic. Pis. 6, 13: oculorum, id. de Or. 2, 68, 275: familiaris funeris, id. Rab. Perd. 3, 8: amicitiae, id. Lael. 12, 43: necessitatis, id. Rab. Post. 10, 27: summae stultitiae, id. Caecin. 11, 30 et saep.
- (δ) Absol.: turpis enim excusatio est si quis contra rem publicam se amici causa fecisse fateatur, Cic. Lael. 12, 40: illa perfugia, quae sumunt sibi ad excusationem, id. Rep. 1, 5: (Sappho) dat tibi justam excusationem, id. Verr. 2, 4, 57, § 126: libenter Caesar petentibus Aeduis dat veniam excusationemque accipit, Caes. B. G. 6, 4, 3: triduum disputationibus excusationibusque extrahitur, id. B. C. 1, 33, 3 et saep.
(ε) With cur and quominus: accipio excusationem tuam, qua usus es, cur, etc., Cic. Fam. 4, 4, 1: nemini civi ullam, quominus adesset, satis justam excusationem esse visam, id. Pis. 15, 36.
(ζ) With acc. and inf.: habent excusationem legitimam, exsilii causa solum vertisse nec esse postea restitutos, id. Phil. 5, 5, 14.
(η) With kindr. accus.: ad excusandas excusationes in peccatis, Vulg. Psa. 140, 4.
- II. Transf., a being excused, a release, discharge from any thing (post-class.): tria onera tutelarum dant excusationem, Dig. 27, 1 (De excusationibus), 3; cf.: omnibus excusatio a tutela competit, ib. 5 et saep. (vid. the whole title).
excūsātĭuncŭla, ae, f. [dim. of excusatio], a trifling excuse, Salv. adv. Avar. 5, 2.
excūsātor (excuss-), ōris, m. [excuso], one who excuses (late Lat.): deorum, Aug. Civ. D. 3, 20: tuus, id. Serm. 3, 3 al.
excūsātus (excuss-), a, um, Part. and P. a., from excuso.
ex-cūso (excuss-), āvi, ātum, 1, v. a. [causa; cf. accuso, from ad-causa; qs. to release from a charge, to free from blame; hence], to excuse a person or thing.
- I. Lit.
- (α) With a personal object, aliquem alicui: Atticae meae velim me ita excuses, ut omnem culpam in te transferas, Cic. Att. 15, 28; cf.: aliquem alicui per litteras, id. Fam. 11, 15, 1; and: his omnibus me vehementer excusatum volo, id. Verr. 2, 1, 40, § 103.
With quod: Titium excusavit Vespa Terentius, quod eum brachium fregisse diceret, id. de Or. 2, 62, 253: Libo excusat Bibulum, quod is, etc., Caes. B. C. 3, 16, 3: primum me tibi excuso in eo ipso, in quo te accuso, Cic. Q. Fr. 2, 2, 1: se de aliqua re, Caes. B. G. 4, 22, 1: de me excusando apud Apuleium, dederam ad te litteras, Cic. Att. 12, 14, 1: se alicui, Plaut. As. 4, 2, 4; Quint. 4, 1, 75 et saep.
In pass.: cura, ut excuser morbi causa in dies singulos, Cic. Att. 12, 13, 2: si citatus judex non responderit excuseturque Areopagites esse, etc., excuses himself as being, etc., id. Phil. 5, 5, 14: dixi, cur excusatus abirem, Hor. Ep. 1, 9, 7: apud Appuleium in dies ut excuser videbis, Cic. Att. 12, 15, 1: me excusatum esse apud Appuleium a Laterense, id. ib. 12, 17, 1.
- (β) With inanim. or abstr. objects, to excuse, apologize for: Varroni memineris excusare tarditatem litterarum mearum, Cic. Att. 15, 26 fin.: habitum permutatum, Quint. 3, 7, 6: palliolum, fascias, etc. (sola valetudo), id. 11, 3, 144: commentarios, id. 10, 7, 31: missos ignes, Ov. M. 2, 397; dolorem, id. ib. 4, 256: toros, Stat. Th. 2, 256: reditum Agrippinae ob imminentem partum et hiemem, her not returning, Tac. A. 1, 44.
- II. Transf.
- A. Aliquid (alicui), i. q. se propter aliquid, to allege in excuse, to plead as an excuse, to excuse one’s self with.
- (α) With acc.: propinquitatem excusavit, Cic. Phil. 8, 1, 1: morbum, id. ib. 9, 4, 8: inopiam (with calamitatem queri), Caes. B. C. 3, 20, 3: valetudinem, Liv. 6, 22 fin.: imbecillitatem, Suet. Tib. 6: vires, Ov. M. 14, 462: diversa, Tac. A. 3, 11 et saep.: ille Philippo Excusare laborem et mercenaria vincla, Quod non mane domum venisset, etc., Hor. Ep. 1, 7, 67: dictatorem se apud patres excusare solitum, Liv. 6, 39, 4: aliquid apud aliquem, Curt. 5, 10, 8; Suet. Tib. 68.
Pass.: quae apud Vitellium excusanda erant, Tac. H. 2, 85: excusata necessitas praesentium, id. ib. 1, 78: excusata rei familiaris mediocritate, Suet. Aug. 101: excusatus languor faucium, propter quem non adesset, id. Ner. 41 et saep.
- (β) With an object-clause: si prehensi sumus, excusemus, ebrios Nos fecisse, etc., Plaut. Aul. 4, 10, 19 (but in id. Merc. 2, 3, 126, the correct reading is incusato, v. Ritschl ad h. l.): excusanti, minus datum ad occultandam facinoris invidiam, Suet. Ner. 33; id. Aug. 69.
- B. Aliquem ab aliqua re, aliqua re, or alicui rei, to excuse, absolve one from any thing; to discharge, dispense with one (postAug.): a coepta (tutela) excusari, Dig. 27, 1, 11: collegarum filiorum tutela excusari, ib. 9; cf. Ambros. in Psa. 1, § 46: cui excusari mallet, Tac. A. 1. 12; Vulg. Luc. 14, 19. But (class.): se de aliqua re: legati venerunt, qui se de superioris temporis consilio excusarent, quod, etc., Caes. B. G. 4, 22, 1.
- C. Se ab aliqua re, to shelter, protect one’s self from any thing (post-class.): ut invicom se a calore excusent (plantae), Pall. Nov. 7, 2.
Hence,
- D. Aliquid aliqua re, to compensate, atone for any thing (post-Aug. and rare): nefas armis, Claud. de Bell. Get. 562; Stat. Th. 6, 44; Plin. Pan. 32, 4.
Hence, excūsātus, a, um, P. a., excused (postAug. and rare): hoc et ego excusatior, si forte sum lapsus, et tu dignior laude, Plin. Ep. 8, 14, 11; 4, 5, 4: excusatissimus essem, etiamsi, etc., Sen. Const. Sap. 29.
Adv.: excūsātē, without blame, excusably: fieri id videtur excusate, Quint. 2, 1, 13.
Comp.: quod exoratus excusatius facies, Plin. Ep. 9, 21, 3; Tac. A. 3, 68; Just. 32, 2.